SPİNOZA - SİYASET İNCELEMESİ

Bu incelemede, mutlak yönetim düzeninin var‐ olduğu bir toplum, ya da en iyilerin iktidarda bu‐ lunduğu bir toplum, tiranlığa sürüklenmemek için, ve barışla yurttaş özgürlüğünün bozulmadan kalma‐ sı için nasıl örgütlenmelidir sorunu ele alınmıştır.

BİRİNCİ BÖLÜM I. — Filozoflar, içimizde çarpışan duygulan, in‐ sanların yanlışlarından ötürü düştüğü kötülükler sa‐ yarlar, bu yüzden de, duyguları hafife almak, aşağı görmek, kınamak, ya da daha ahlaklı gözükmek ge‐ rektiğinde, yadsımak alışkanlığındadırlar. Böyle yap‐ tılar mı, sanki Tanrı gibi davranmış olurlar ve bil‐ geliğin doruğuna çıkarlar; bu durumda, dünyanın hiçbir yerinde varolmayan apayrı bir insana övgü‐ ler düzmektedirler ve gerçekten varolan insanı da sözleriyle bozarlar. Gerçekte, insanları oldukları gibi görmezler de olmasını istedikleri gibi görürler: bu yüzden çoğu ,ahlak yerine yergi yazar, ve çoğunun,

siyaset alanında uygulamaya konulabilecek hiçbir görüşü yoktur, siyaset onlar için bir hayalden başka bir şey değildir, ve siyaset ütopya ülkesiyle, altın Çağla, yani hiçbir kurumun gerekli olmadığı bir dö‐ nemle ilgili bir şeydir. Demek ki, uygulanabilir olan tüm bilimler arasında/kuramın uygulamadan en çok uzaklaştığı bilim siyasettir, ve devleti yönetmek ko‐ nusunda, kuramcılardan, yani filozoflardan daha u‐ yarsız kişiler kolay kolay düşünülemez. II. — Buna karşılık siyasetçiler, insanları en iyi biçimde yönetmekle değil, daha çok onları oyuna ge‐ tirmekle uğraşan kişiler olarak bilinirler, ve genel‐ likle, bilge kişiler olarak değil de usta kişiler olarak görülürler. Gerçekte, deneyin onlara öğrettiğine ba‐ kılırsa, insan durdukça kötülükler de duracaktır; de‐ mek ki siyasetçiler, insandaki kötülüğün gereğini yapmakla yükümlüdürler, ve bunu, etkinliği uzun bir deneyle saptanmış, ve aklın yönettiği insanların değil de, korkunun yönettiği insanların kullanma a‐ lışkanlığında olduğu gereçlerle gerçekleştirirler; bu konuda, dine, özellikle de dinbilimcilere ters düşen bir biçimde davranırlar: gerçekte, dinbilimcilere gö‐ re yüce yönetici, kamu işlerini, bireyin de uymak zorunda olduğu ahlaki kurallara uygun olarak yap‐ malıydı. Bununla birlikte siyasetçiler, yazdıkları si‐ yasi yazılarda, filozofların yazılarındakilerden daha doğru görüşler ortaya koyarlar: gerçekte siyasetçi‐ ler, daha büyük deneylere sahip oldukları için, uy‐ gulanamaz olan hiçbir şey söylemezler.

III. — Deney dünyasının, aklın tasarlayabildiği ve insanların barış içinde yaşadıkları tüm site biçim‐ lerinin varlığını gösterdiğine, ve aynı zamanda, ço‐ ğunluğu yönetmek, yani çoğunluğu belli sınırlarda tutmak için gerekli olan gereçleri ortaya koyduğu‐ na içtenlikle inanıyorum. Öyle ki, düşünceden gide‐ rek, şimdiye kadar denenmemiş, gene de, deneye ya da uygulamaya sokulabilecek bir yönetim saptana‐ bileceğine inanmıyorum. Gerçekte insanlar öyle ya‐ ratılmışlardır ki, ortak bir yasa olmadan yaşaya‐ mazlar. Oysa, ortak kurallar ve kamu işleri, kurum‐ lar kurmuş ve bunları incelemiş olan, ileri kavrayış‐ lı, usta ve kurnaz düşünce adamlarının inceleme  konusudur. Bir toplumda uygulanabilen ve herhangi bir örneğine raslanmamış bir yönetim biçimi, kamu işleriyle ilgilenen ve kendi güvencelerini kollayan insanların gözüne çarpmamış bir yönetim biçimi dü‐ şünmek olacak iş değildir. IV. — Siyasetle ilgilenirken ortaya yeni ya da bilinmedik bir şey koymak istemedim, ama yalnız‐ ca, kesin ve yadsınamaz nedenlerden giderek, uygu‐ lamayla en iyi uyuşan şeyi saptamak istedim. Baş‐ ka bir deyişle, uygulamayla en iyi uyuşan şeyi in‐ san doğasının incelenmesinden çıkarmak istedim, ve bu incelemeye, matematik araştırmalarında sürdürü‐ len düşünce özgürlüğünü katmak için, insan davra‐ nışlarını aşağılamamaya, bu davranışlara üzülmeme‐ ye, onları yadsımamaya, ama onlar üzerine gerçek bir bilgi edinmeye büyük özen gösterdim: ayrıca,

aşk, kin, öfke, arzu, üstünlük, acıma gibi insani duy‐ guları ve ruhun öbür devinimlerini, kötülükler ola‐ rak değil, insan doğasının özellikleri olarak, insana bağlanan varoluş biçimleri olarak ele aldım; sıcak ve soğuğun, fırtına, şimşek ve tüm gökyüzü olay‐ larının havanın doğasına bağlanmaları gibi. Biz bu hava bozukluklarını ne kadar istemesek de, bunlar, belirli nedenlere dayanan zorunlu şey‐ lerdir; biz bu nedenlerden giderek doğayı tanımaya çalışırız, şeylerin sağladığı bilgi nasıl bize haz veri‐ yorsa, ruh da bu şeylerin doğru bilgisine ulaştığın‐ da haz duymaktadır. V. — Kesin olan ve benim de Ethica'da belirt‐ tiğim bir şey var: insanlar, zorunlu olarak duygula‐ ra boyun eğerler, öyle yaratılmışlardır ki, mutsuz‐ lara acırlar, mutlulara özenirler; acımadan çok öç almaya yatkındırlar; ayrıca herkes, başkalarının ken‐ di yaradılışına uygun olarak yaşamasını, kendisinin benimsediği şeyi benimsemesini, ve kendisinin yad‐ sıdığı şeyi yadsımasını ister. Herkesin birinci adam olmak istemesi, insanlar arasında çatışmaların çık‐ ması ve insanların birbirini ezmeye çalışması ve bi‐ rini yenen adamın yenişine değil de yendiği adam‐ dan yararlanmaya önem verişi buradan gelir. Ve kuşkusuz herkes, dinin öğrettiklerine uyarak, kom‐ şusunu kendisi gibi sevmek, yani başkasının hakkı‐ nı kendisininmiş gibi korumak zorunda olduğuna i‐ nanmıştır; ama, bu inancın duygular üzerinde çok az etkisi bulunduğunu gösterdik. İnsan ölümün eşi‐ ğine geldiği zaman, yani hastalık tutkuları yendiği

ve insan kalakaldığı zaman, ya da kişiler tapmak‐ larda çıkarlarını savunamaz oldukları zaman, bu inanç doğruya üstün gelir; ama bu inanç, en çok ge‐ rekli olduğu yerlerde, mahkemelerde ya da sarayda etkisiz kalır. Ayrıca, aklın duyguları kaplayabilece‐ ğini ve yönetebileceğini gösterdik, ama aklın öğret‐ tiği yolun çok güç olduğunu da gördük; buna göre, çoğunluğu ya da kamu işleriyle uğraşan insanları, aklın kurallarına göre davranmaya yöneltmenin ola‐ sılığına inananlar, şairlerin altın çağını düşlemekte‐ dirler, yani hayale kapılmaktadırlar. VI. — Esenliği birkaç kişinin dürüstlüğüne bağ‐ lı kalan ve işlerinin iyi yönetilmesi yönetenlerin a‐ daletli davranmasını gerektiren bir devlet kalıcı de‐ ğildir. Devletin varlığını sürdürebilmesi için şeyleri öyle düzenlemek gerekir ki, devleti yönetenler, akla uygun davransalar da bir duygunun etkisinde kal‐ salar da, adaletsiz bir biçimde ya da kamu çıkarma aykırı bir biçimde davranamamalılar. Ve insanların işleri iyi yönetmek için ne gibi bir iç etkiye sahip oldukları konusu, devletin güvenliği açısından pek önemli değildir, yeter ki sonunda onlar iyi yönetsinler: ruhun özgürlüğü, yani yüreklilik, özel bir erdemdir ve devlet için zorunlu erdem güvenliktir. VII. — Barbar olsun kültürlü olsun, sonunda tüm insanlar, her yerde töreler koymuş ve toplum durumu kazanmış olduklarına göre, halk iktidarları‐ nın nedenlerini ve doğal temellerini aklın öğrettik‐ lerinden değil, insanların ortak doğasından, yani ge‐

rekliliklerinden çıkarmak gerekir; bunu sonraki bö‐ lümde ele alacağım. İKİNCİ BÖLÜM I. — Dinbilim ‐ siyaset incelemesi adlı yapıtı‐ mızda, doğal hukuku ve medeni hukuku ele aldık, Ethica'mızda da, günahın, değerin, adaletin, adaletsiz‐ liğin ve sonunda insan özgürlüğünün ne olduğunu açıkladık. Bu incelemeyi okuyanlar, burada en çok gerekli olan ilkeleri ikidebir öbür yapıtlarda arama‐ sınlar diye, bu açıklamaları yinelemeyi ve burada bunları uygun bir biçimde göstermeyi düşündüm. II. — Doğal olan her şey, varolsun olmasın, u‐ yarlı bir biçimde kavranabilir. Bununla birlikte, do‐ ğal şeylerin varolmalarını ve varoluşlarını sürdür‐ melerini sağlayan ilke, onların tanımlarından çıka‐ rılamaz, çünkü onların ülküsel özü, onlar varolmaya başladıktan sonra da vardır, onlar varolmaya başla‐ madan önce de varolduğu gibi. Onları vareden ilke, onların özünü izlemediğine göre, onların varoluşla‐ rı onların özünden gelemez; bunlar varlıklarını sür‐ dürebilme yolunda, varolmaya başlamak için gere‐ ken gücü gereksinirler. Buradan çıkan sonuç şudur: doğadaki şeyleri vareden ve etkili kılan güç, Tanrı'‐ nın öncesiz sonrasız gücünden başka bir şey değil‐ dir. Gerçekte herhangi bir başka güç yaratılmış ol‐ saydı varlığını koruyamazdı, ve dolayısıyla doğalşeyleri içeremezdi, ama bu güç de varlığını sürdürebilmek için, kendi yaratılışı için gereken gücü gereksinecekti.

III. — Demek ki, doğadaki varlıkları vareden ve etkin kılan güç tam tamına Tanrı'nın gücüdür, bu‐ na göre, doğal hukukun ne olduğunu anlamış olu‐ yoruz. Mademki Tanrı tüm şeyler üzerinde hak sahibi‐ dir ve Tanrı hukuku denen şey, sınırsız özgürlüğü içinde düşünülmüş Tanrı'nın gücünden başka bir şey değildir, öyleyse doğada her varlık, varolmak ve et‐ kin olmak gücüne sahip olduğu ölçüde hukukunu do‐ ğadan alır: gerçekte, doğadaki herhangi bir varlığı vareden ve etkili kılan güç, özgürlüğü sınırsız olan Tanrı'nın gücünden başka bir şey değildir. IV. — Demek ki, doğal hukuk sözünden doğa‐ nın her şeyi gerçekleştiren yasalarını ya da kural‐ larını, yani doğanın gücünü anlıyorum. Buna göre tüm doğanın ve dolayısıyla her bireyin doğal huku‐ ku, gücünün yettiği yere kadar uzanır; demek ki, in‐ san, kendi doğasının yasalarına uyarak yaptığı her şeyi en yüce doğal yasaya uyarak yapmaktadır, ve insan ne kadar güçlüyse doğa üzerinde de o kadar hukuka sahiptir. V. — Demek ki insan doğası, insanların yalnız‐ ca aklın buyruklarına göre yaşamalarını gerektire‐ cek biçimde düzenlenmiş olsaydı ve insanlar tüm güçlerini bu yöne yöneltselerdi, doğal hukuk, insan türüne özgü bir şey olarak kabul edildiği sürece, yal‐ nızca aklın gücü tarafından belirlenecekti. Ama in‐ sanları akıldan çok kör arzu yönetir, ve dolayısıy‐

la, insanların doğal gücü, yani doğal hukukları akıl‐ la değil, onları eylemde bulunmaya zorlayan ve var‐ lıklarını sürdürmelerini sağlayan değişik isteklerle belirlenmek gerekir. Ama bana kalırsa, akıldan kay‐ naklanmayan bu arzular, insani eylemler olmadık‐ ları gibi insani tutkular da değildir. Ama burada, doğanın doğal hukukla aynı anlama gelen evrensel gücü sözkonusu olduğuna göre, aklın bizde ortaya çıkardığı arzularla başka bir kökeni bulunan arzu‐ lar arasında şu an için hiçbir ayrım gözetemeyiz: gerçekte bunların her ikisi de doğanın sonuçlarıdır ve doğanın gücünü ortaya çıkarırlar; insan buna da‐ yanarak varlığını sürdürmeye çalışır. Bilge olsun vurdumduymaz olsun, insan her zaman doğanın bir parçasıdır, ve onu etkili kılan her şey, doğanın şu ya da bu insanın doğası olarak tanımlanabilecek gü‐ cünde aranmalıdır. Aklıyla da davransa arzusuyla da davransa, gerçekte insan doğanın yasalarına ve kurallarına, yani doğal hukuka uymayan hiçbir şey yapmaz. VI. — Bununla birlikte, insanların çoğuna göre vurdumduymaz kişiler, doğanın düzenine uymaktan çok doğanın düzenini bozmaktadırlar, ve insanların çoğuna göre, insanlar doğada imparatorluk içinde imparatorlukturlar. Onlara kalırsa, doğal nedenle‐ rin yarattığı bir şey olmaktan uzak olan insan ruhu, doğrudan doğruya Tanrı tarafından yaratılmıştır, kendi kendini belirlemekte ve doğrudan doğruya ak‐ lını kullanmakta sınırsız güce sahip olduğu için, dün‐ yanın geri kalan bölümünden bağımsız bir şeydir.

Ama deney bize şunu yeterince gösteriyor: sağlıklı bir bedene sahip olmak da sağlıklı bir ruha sahip olmak da bizim gücümüzün dışında bir şeydir. Bu‐ nun dışında her şey kendi varlığını kendi kendine korumak zorunda olduğuna göre, aklın buyrukları‐ na göre yaşamak da kör arzuların yönetiminde ya‐ şamak da bizim istemimize bağlı bir iş olsaydı, her‐ kes akla ve bilgece konulmuş kurallara göre yaşa‐ yacaktı, oysa bu olacak şey değildir ve her kişi peşi‐ ne düştüğü arzunun çekiciliğine boyun eğmektedir. Bu güçlüğü yaratanlar, elbette insan doğasındaki bu güçsüzlüğün nedenini ilk insanın kökel düşüşüne bağlı kötülükte ve günahta bulan dinbilimciler de‐ ğillerdir. Gerçekte ilk insan hem dürüst kalmayı hem de düşmeyi gerçekleştirebilecek güçte olsaydı, ken‐ di kendine sahip olsaydı ve henüz kötülüğe bulaşma‐ mış bir doğaya sahip olsaydı, bilgili ve sakınık ol‐ duğu halde, nasıl olur da düşebilirdi? Onu şeytan aldattı diyebilirler. İyi ama şeytanı kim aldattı? Şunu soruyorum: bilgisiyle öbür yaratıkların üstüne çıkan varlığı, Tanrı'dan daha büyük olmak isteye‐ cek kadar çıldırtabilen kimdir? Sağlıklı bir ruha sa‐ hip olan bu varlık, kendine sahip olduğu sürece, var‐ lığını korumaya çalışmaz mıydı? Ayraca şunu soru‐ yorum: kendi kendine sahip olan ve istemine sahip olan ilk insan nasıl oldu da baştan çıktı ve yanıldı? Gerçekte akıldan tam tamına yararlanabilecek güç‐ te olsaydı yanılmazdı, çünkü kendi kendine sahip ol‐ duğu ölçüde, zorunlu olarak varlığını ve sağlıklı ru‐ hunu korumaya çalışırdı. Şimdi onun bu güce sahip olduğunu varsayalım. Öyleyse o ruhunu zorunlu o‐

larak korumuştur ve yanılmamıştır. Ama hikayesi‐ ne bakılırsa böyle olmadı. Demek ki ilk insan ak‐ lını doğru yolda kullanma gücüne sahip değildi, o da bizim gibi tutkularının tutsağıydı. VII. — İnsan, öbür bireyler gibi, varlığını ko‐ rumaya çalışır, bunu kimse yadsıyamaz. Bazı ayrı‐ lıklar görülebiliyorsa, bunlar insanın özgür bir iste‐ me sahip olmasından gelmektedir. Ama insanı ne öl‐ çüde özgür bir varlık diye ele alırsak, o ölçüde onun varlığını koruması ve kendine sahip olması gerek‐ tiği yargısını vermek zorunda kalırız; özgürlüğü o‐ lumsallıkla karıştırmayan herkes bana bu noktada hak verecektir. Özgürlük gerçekte bir erdemdir, ya‐ ni bir yetkinliktir. İnsanda güçsüzlükle ilgili olan şey özgürlükle ilgili olamaz. Bu durumda insan hiç‐ bir biçimde özgür diye nitelendirilemez, çünkü o varolmayı bilememektedir ya da aklını kullanmayı bilememektedir, insan ancak varolma gücüne, insan doğasının yasalarına göre eylemde bulunma gücüne sahip olduğu ölçüde özgürdür. Demek ki bir insanı ne ölçüde özgür diye belirlersek, o ölçüde onun ak‐ lını iyi kullanabildiğini ve iyiyi kötüye yeğleyebil‐ diğim söyleyebiliriz, ve Tanrı da, tam özgür bir var‐ lık olarak, zorunlu biçimde bilir ve eylemde bulu‐ nur, yani doğasının bir zorunluluğu olarak vardır, bilmektedir ve eylemde bulunmaktadır. Gerçekte Tanrı'nın, varoluşunu gerektiren zorunlulukla eylem‐ de bulunduğu kuşkusuzdur, o aynı zamanda kendi doğasının zorunluluğu nedeniyle, yani sınırsız bir özgürlükle eylemde bulunur.

VIII. — Sonuç olarak, her zaman aklını kullan‐ mak ve insan özgürlüğünün doruğunda bulunmak gücü her insanda yoktur; bununla birlikte herkes, her zaman kendine sahip olduğu sürece varlığını korumaya çalışır, ve her kişinin hukuku gücüyle Ölçüldüğüne göre, insan, bilge olsun vurdumduymaz olsun, yapmaya çalıştığı ve yaptığı bütün şeyleri do‐ ğanın en yüce hukukuna dayanarak yapmaktadır. Bütün insanların içinde doğdukları ve içinde yaşa‐ dıkları doğa hukukunun ve kuralının, hiç kimsenin yapmak istemediği ve yapamadığı şeyler dışında, ge‐ nellikle hiç bir şeyi yasak etmemesi buradan gelir: bu hukuk ve kurallar, ne savaşlara, ne kinlere, ne öfkeye, ne aldatmacalara, ne de arzunun belirlediği şeye ters düşer. Bunda şaşılacak bir şey yoktur, çün‐ kü doğa, yalnızca gerçek yararlılığa ve insanların korunmasına yönelen insan aklının yasalarına hiçbir zaman boyun eğmez. Doğa ayrıca, sonsuz düzeni, tüm doğayı ilgilendiren sayısız yasa içerir; insan bu doğanın küçük bir parçasıdır. Ve bireyler yalnızca bu düzenin zorunluluğundan ötürü belirli bir biçim‐ de varolmaya ve eylemde bulunmaya zorlanmışlar‐ dır. Demek ki doğada bize gülünç, saçma ya da kö‐ tü gözüken her şey, biz şeyleri ancak bir ölçüde bil‐ diğimiz için böyle gözükür, ve biz genellikle tüm doğayı ve şeyler arasındaki bağları bilmeyiz, öyle ki, her şey aklımıza uygun bir biçimde yönetilsin iste‐ riz, ama evren yasalarının düzenini değil de yalnız doğamızın yasalarını gözönünde bulundurduğumuz zaman, aklımız kötü olmayan bir şeyi kötü diye bi‐

lebilir. IX. — Şimdiye kadar söylediklerimizi toparlar‐ sak, her kişi bir başkasının gücüne boyun eğdiği sü‐ rece ona bağımlıdır, ve her türlü şiddete karşı ko‐ yabildiği ölçüde, kendisine verilen zararı iyi değer‐ lendirebildiği gibi gidermeyi de bildiği ve genel ola‐ rak, kendi yaradılışına uygun bir biçimde yaşadığı ölçüde kendine bağlıdır. X. — Bu kişi bir başkasını egemenliği altına a‐ lır, onun elini kolunu bağlar, tüm silahlarını, tüm savunma ve kaçma yollarını elinden alır, ya da onu korkutmayı bilir, ya da onu iyiliklerle kendine bağ‐ lar, öyle ki, kendine bağladığı bu kişi, kendinden çok onu hoşnut etmeye ve kendi arzusundan çok e‐ fendisinin arzusuna göre yaşamaya dikkat eder. Bir insanı egemenlik altına almanın birinci ve ikinci yo‐ lu yalnızca bedenle ve ruhla ilgilidir, oysa üçüncü yolla ya da dördüncü yolla hem beden hem ruh ele geçirilir, ama bunlar ancak korku ve umut sürdük‐ çe sürebilirler; bu duygular yokolmaya yüz tutarsa, efendisi olunan kişi gene kendi kendinin efendisi durumuna gelir. XI. — Ruh bir başkası tarafından kandırılmaya ne ölçüde yatkınsa, yargılama yetisi de o ölçüde bir başkasının istemine bağımlı duruma gelebilir. Ru‐ hun doğrudan doğruya akıldan yararlandığı Ölçüde kendi kendinin olması buradan gelir. Ayrıca insa‐ nın gücünü beden gücünden çok ruh gücüyle ölçmek

gerektiğinden, akla göre davranan ve onun yöneti‐ minde yaşayan insanlar en yüksek düzeyde kendi kendilerinin olan insanlardır. Böylece bir insana ak‐ lın yönetiminde yaşadığı ölçüde özgür derim ben çünkü bu ölçüler içinde de, yalnız kendi doğasınca tam olarak bilinebilecek nedenlere göre eylemde bu‐ lunmak zorundadır, bu durumda bu, nedenler de onu eyleme zorlamaktadırlar. Gerçekte özgürlük, daha önce gösterdiğimiz gibi, eylemin zorunluluğunu or‐ tadan kaldırmaz, tersine bu zorunluluğu getirir. XII. — Bir kişiyle şu ya da bu şeyi yapmak ya da tersine yapmamak konusunda sözle üstlenilen yükümlülük, verilen söze ters düşecek biçimde dav‐ ranma olanağı bulunduğu zaman, söz veren kişinin istemi değişmedikçe geçerliliğini korur. Gerçekte, üstlendiği yükümlülüğü bırakmak gücüne sahip olan kişi hukukundan vazgeçmiş değildir, ama yalnızca söz vermiştir. Demek ki, doğal hukuk gereği kendi kendinin yargıcı durumunda olan kişi, üstlendiği yü‐ kümlülüğün kendisine yararlı sonuçlardan çok za‐ rarlı sonuçlar getireceğini (doğru ya da yanlış ola‐ rak) düşünüyorsa ve üstlendiği yükümlülüğü bırak‐ makta çıkarı bulunduğuna inanmışsa, doğal hukuka dayanarak bu yükümlülüğü bırakacaktır. XIII. — İki kişi aralarında anlaşır ve güçlerini birleştirirlerse, birlikte daha güçlü olacaklardır ve bunun sonucunda doğa üzerinde tek başlarnayken sahip oldukları hukuktan daha büyük bir hukuka sahip olacaklardır, ve güçlerini birleştiren insanlar

ne kadar çoğalırsa, hukukları da o ölçüde artacaktır. XIV. — İnsanlar, öfkeye, arzuya, ya da bazı kin duygularına kapılıp birbirleriyle anlaşmazlığa dü‐ şerler ve birbirlerine karşıt duruma gelirler, ve güç‐ leri ne kadar çoğalırsa o ölçüde korkunçlaşırlar ve öbür hayvanlardan daha usta ve daha kurnaz olur‐ lar. İnsanlar nasıl doğaları gereği bu duyguların et‐ kisinde kalıyorlarsa, yine doğaları gereği birbirleri‐ ne düşman olmaktadırlar: diyelim herhangi biri be‐ nim en büyük düşmanımdır, benim için çok korkunç biridir o, kendimi ondan sakınmam gerekir. XV. — Doğal durumda, her kişi bir başka kişi‐ nin baskısına uğramayacak biçimde kendini koruya‐ bildiği sürece kendinin efendisidir, ve insanın doğal hukuku her kişinin gücüyle belirlendiği sürece, tek başına herkesten sakınmaya çalışmak boşunadır, do‐ ğal hukuku korumanın güvenceli hiçbir yolu bulun‐ madığından, bu hukuk gerçekte varolmayacaktır, ya da olsa olsa tam anlamıyla kuramsal bir varlığa sa‐ hip olacaktır. Elbette, kişiyi korkutan nedenler ne kadar çoksa, kişinin gücü ve dolayısıyla hukuku da o kadar azdır. Ayrıca karşılıklı yardımlaşma olma‐ dan insanlar ne yaşamlarını sürdürebilir ne de ru‐ hunu geliştirebilir. Burada şu sonuca varıyoruz: yal‐ nızca insan türünü ilgilendiren doğal hukuk, nisan‐ ların ortak hukuklarının bulunması, birlikte otura‐ cakları ve birlikte işleyecekleri topraklarının bulun‐ ması, güçlerini sürdürmek, kendilerini korumak, her türlü şiddete karşı çıkmak ve ortak bir isteme uygun

olarak yaşamak istemeleri dışında düşünülemez. Gerçekte, bir bütünde birleşmiş insanların sayısı ne kadar çok olursa, bunların ortak hukukları da o ka‐ dar büyük olacaktır. İnsan doğal durumda kendi ken‐ disinin efendisi olamayacağı için, skolastikler insa‐ nı toplumsal hayvan diye adlandırdılar, buna ben de katılıyorum. XVI. — İnsanlar ortak hukuklara sahip oldukla‐ rında ve sanki tek bir düşünceyle yönetiliyormuş gi‐ bi olduklarında, her insanın güç bakımından, kendi‐ sinden daha güçlü olan birleşmiş öbür insanlar kar‐ şısında daha az hukuka sahip olduğu kesindir, yani gerçekte her insan, doğa üzerinde ancak ortak yasa‐ nın kendisine verdiği kadar hukuka sahiptir. Öte yandan, her insan ortak yasanın kendisinden istedi‐ ği her şeyi yerine getirmek zorundadır ya da öbür insanların onu buna zorlamaya hakları vardır. XVII. — Çoğunluk gücünün belirlediği bu hu‐ kuku kamu gücü diye adlandırmak alışılagelmiş bir şeydir ve çoğunluk gücü, genel istem gereği, kamuy‐ la ilgili şeylerden sorumlu olan güce kesinlikle sa‐ hiptir, yani bu güç, yasaları saptamakla, yorumla‐ makla ve kaldırmakla, şehirleri savunmakla, savaşa ya da barışa karar vermekle, vb'yle yükümlüdür. Bu görev tüm halkın meydana getirdiği bir mecli‐ sin elindeyse, kamu gücü demokrasi diye adlandırı‐ lır. Meclis, seçilmiş bir kaç kişiden meydana geliyor‐ sa, aristokrasi sözkonusudur, ve kamuyla ilgili işle‐ rin ve dolayısıyla gücün tek kişide toplanması du‐

rumunda mutlakyönetim kendini gösterir. XVIII. — Bu bölümde şimdiye kadar söyledik‐ lerimiz açıkça şunu gösteriyor: doğal durumda gü‐ nah diye bir şey yoktur, ya da biri günah işliyorsa, bunu bir başkasına karşı değil kendine karşı işlemektedir: gerçekte doğal hukuka göre, hiç kimse is‐ temediği halde bir başkasını hoşnut etmek zorunda değildir, ve o kişiye göre hiçbir şey, yaradılışı ge‐ reği iyi ya da kötü diye belirlediği şeyler dışında, iyi ya da kötü değildir. Ve doğal hukuk, kişinin gü‐ cünü aşan şeyler bir yana, hiçbir şeyi yasaklamaz. Oysa hukuka göre günah, hiç kimsenin yapamayaca‐ ğı bir eylemdir. İnsanlar doğal bir yasa tarafından yönetilmeye zorlanmış olsaydı, her kişi, zorunlu bi‐ çimde, yol gösterici olarak aklı seçecekti, çünkü do‐ ğa yasaları Tanrı'nın saptadığı yasalardır, onun var‐ lığının özgürlüğüyle aynı özgürlükte yasalardır, do‐ layısıyla bu yasalar tanrısal doğanın zorunluluğun‐ dan doğarlar, bu yüzden de ölümsüzdürler ve bozula‐ mazlar. Ama insanlar akıldan çok isteğin peşine dü‐ şerler, bununla birlikte doğanın düzenini bozmazlar, ama zorunlu olarak ona boyun eğerler; demek ki, vurdumduymaz kişi ve aklıkıt kişi doğal hukuk ta‐ rafından yaşamlarını bilgece düzenlemeye zorlana‐ mazlar, nasıl hasta kişi sağlıklı bir bedene sahip ol‐ maya zorlanamazsa. XIX. — Demek ki günah ancak bir devlet için‐ de düşünülebilir, yani ancak şu şeyin iyi öbürünün kötü olduğunu ortaklaşmaya bağlı buyurma hakkı‐

na dayanarak belirlediğimiz zaman, hiç kimsenin or‐ tak buyrultu ya da onaylama dışında bir şey yapma‐ ya hakkı olmadığı zaman düşünülebilir. Gerçekte günah, yasaya göre yapılamayacak bir şeyi, ya da yasa tarafından yasak edilmiş bir şeyi yapmak de‐ mektir. Buna karşılık yasaya uyma, yasaya göre iyi olan şeyi yapmak konusunda sürekli bir istemdir, ve ortak bir buyrultuya uygun olarak yapılmalıdır. XX. — Bununla birlikte, günahı sağlıklı aklın buyruklarına karşıt olarak yapılan bir şey, uyarlılı‐ ğı da isteklerini aklın buyruklarına uyarak düzenle‐ mekte sürekli bir istem olarak görmek alışkanlığın‐ dayız. İnsan özgürlüğü, insanlara tanınan başıbo‐ zukluk ve aklın yönetiminde kölelik demek olsaydı bunu kabul edebilirdim. Ama insan özgürlüğü, in‐ sanlar aklın yönetiminde yaşadıkları ve arzularını bir düzene koyabildikleri ölçüde büyük olduğuna gö‐ re, büyük bir yanlışa düşmeden, uyarlılığı akıllıca bir yaşam olarak adlandıramayız, ve günah gerçekte ruhun güçsüzlüğüdür, kendi kendine karşı başıboş‐ luğu değildir, ve ona özgürlükten çok kölelik demek yerinde olur. XXI. — Bununla birlikte, akıl ahlaklı davran‐ mayı, dinginlik ve iç barış içinde yaşamayı öğretir, bu ancak kamu gücünün varolduğu yerde sözkonu‐ su olabilir, bunun dışında, çoğunluk tek bir kafaya sahipmişçesine yönetilir, devlette de olması gereken budur, aklın kurallarına uygun olarak konmuş yasa‐ lar olmasaydı, aklın buyruğuna karşıt olanı günah

diye adlandıran böylesine uyarsız bir dil kullanıl‐ mazdı, çünkü en iyi düzenlenmiş devlet yasaları ak‐ la uygun konulmak gerekir. Daha önce söylediğim gibi, doğal durumdaki insan günah işliyorsa kendine karşı işliyordur, dördüncü bölümde, kamu gücünü elinde bulunduran ve doğal hukuktan yararlanan ki‐ şinin, doğal hukuka uyarak hangi anlamda yasalar‐ ca sorumlu tutulabileceği ve günah işleyebileceği görülecektir. XXII. — Din sözkonusu olduğunda, insanın Tan‐ rı'yı ve yetkin bir ruhu ne kadar çok severse o ka‐ dar özgür ve o kadar kendiyle uyumlu olacağı kesin‐ dir. Bununla birlikte, görmezden geldiğimiz doğanın düzenini değil de yalnızca aklın dinle ilgili buyruk‐ larını gözönünde bulundurduğumuz sürece, ve aynı zamanda aklın dinle ilgili bu buyruklarını, Tanrı'‐ nın bizde de sesini duyurduğu açınım olarak ya da yasalar biçiminde ortaya çıkmış peygamberler o‐ larak düşündüğümüz sürece, insani bir dille konuş‐ mak gerekirse, şu insanın, kendisini bütünsel bir ruhla seven Tanrı'yı dinlediğini, ve tersine, kendini kör arzuya kaptıran bir başka insanın da günah iş‐ lediğini söyleyebiliriz. Ama aynı zamanda şunu da anımsamalıyız: na‐ sıl kil çömlekçinin gücüne boyun eğiyorsa biz de Tanrı'nın gücüne öyle boyan eğiyoruz; çömlekçi, ay‐ nı topraktan kimiyle onurlandığı kimiyle utandığı kaplar yapar, aynı biçimde insan da, ruhumuza ya‐ salar gibi ya da peygamberlerin yasaları gibi basıl‐ mış olan Tanrı'nın bu buyrultularıyla tersleşen bir

biçimde davranabilir, ama tüm evrene kazılmış olan ve tüm doğanın düzenini ilgilendiren ölümsüz buy‐ rultuyla tersleşen bir biçimde davranamaz. XXIII. — Demek ki, günah ve uyarlılık (kesin anlamında) nasıl ancak bir devlet içinde düşünüle‐ bilirse, adalet ve adaletsizlik de, aynı biçimde, an‐ cak bir devlet içinde düşünülebilir. Gerçekte doğa‐ da şu bireyin hakkı değil de öbür bireyin hakkıdır diyebileceğimiz hiçbir şey yoktur, her şey herkesin‐ dir, yani her birey gücü olduğu ölçüde hakka sahip‐ tir. Tersine, hangi şeyin şu bireye ve hangi şeyin ö‐ bür bireye ait olduğuna ortak yasanın karar verdi‐ ği bir devlette, her kişiye hakkını vermek konusun‐ da sürekli bir istemi olan kişi adaletli, bir başkası‐ na ait olanı kendisine mal etmeye çalışsansa ada‐ letsiz diye adlandırılır. XXIV. — Övgüye ve kınamaya gelince, bunla‐ rı Ethica'da açıkladık, bu duygular, erdem fikrinin ya da tersine, insan güçsüzlüğünün yol açtığı sevinç ya da üzüntü duygularıdır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM I‐— Bir devletin yapısı, nasıl bir yapı olursa ol‐ sun, toplumsal bir yapıdır, devletin bütünsel varlı‐ ğına site, iktidarı elinde tutan ikisinin yönetimine bağlı ortak sorunlara da kamu işleri denir. Sitenin medeni hukuka dayanarak sağladığı tüm yararları kullandığı kabul edilen insanlara da yurttaş diyoruz.

Bu yurttaşlar sitenin koyduğu kurallara, yani site‐ nin yasalarına uymaya zorunlu kişiler olmaikla uy‐ ruk diye adlandırılırlar. Ayrıca üç toplumsal yöne‐ timin, yani demokrasinin, aristokrasinin ve mutlak‐ yönetimin varolduğunu söylemiştik. Bu yönetimleri tek tek incelemeye başlamadan önce, genel olarak toplumsal yönetimi ilgilendiren şeyleri ele alacağım ve burada öncelikle ele alınması gereken şey site‐ nin yüce hukukudur, yani yüceyöneticinin hukuku‐ dur. II.— Bundan önceki bölümün XV'inci paragra‐ fına göre, kamu gücünü elinde bulunduran kişinin, yani yüceyöneticinin hukuku, doğal hukuktan başka bir şey değildir; doğal hukuk, tek tek yurttaşların gü‐ cüyle değil, tek bir düşünceye sahipmişçesine yöneti‐ len kitlenin gücüyle belirlenir. Bunun anlamı şudur: devletin tüm yapısı ve ruhu, gücü ölçüt alan bir hu‐ kuka sahiptir, daha önce gördüğümüz gibi doğal du‐ rumdaki birey için de sözkonusuydu bu: demek ki her yurttaş ya da uyruk, sitenin gücül olarak elinde bulundurduğu hukuktan daha az hukuka sahiptir, ve dolayısıyla her yurttaş, medeni hukuka göre, si‐ tenin buyrultusu gereği isteyebileceği şeyler dışında, ne bir şey isteyebilir ne de bir şeye sahip olabilir. III.— Site bir bireye, eğilimine uygun biçimde yaşama‐hakkını ve dolayısıyla eğilimine uygun bi‐ çimde yaşama gücünü veriyorsa, kendi hukukunu bı‐ rakmatkta ve bu hukuku verdiği kişiye aktarmakta‐ dır. Site bu iktidarı iki kişiye ya da birçok kişiye ve‐

riyorsa, böylece devleti iktidarın verildiği ve her bi‐ ri kendi eğilimine göre yaşayan kişiler arasında bö‐ lüştürmüş olur. Site bu iktidarı tek tek tüm yurttaş‐ lara rerirse, kendi kendini ortadan kaldırmış olur; site artık varolmaz ve doğal duruma dönülür. Bütün bunlar şimdiye kadar söyledilklerimizden anlaşılıyor, ve buna göre sitenin kuralının her yurttaşa kendi eğilimlerine göre yaşama hakkı vermesi düşünülemez: demek ki her bireyi kendi kendinin yargıcı yapan bu doğal hukuk, toplumsal durumda zorunlu olarak ortadan kalkar. Sitenin kuralı deyimini bilerek kul‐ landım, çünikü her bireyin doğal hukuku (her şeyi yerli yerince tartarsak) toplumsal durumda da var‐ lığını sürdürmekten geri kalmaz. Gerçekte insan, do‐ ğal durumda olsun toplumsal durumda olsun, kendi doğasının yasalarına göre eylemde bulunur.ve kendi çıkarını gözetir, çünkü her iki durumda da, onu şu ya da bu eylemi yapmaya ya da yapmamaya zorla‐ yan şey umut ya da korkudur, ve iki durum arasın‐ daki temel ayrılık, toplumsal durumda tüm bireyle‐ rin aynı korkuları duymaları ve güvenliğin tüm bi‐ reyler için aynı nedenlere dayanmasıdır, bunun gi‐ bi, yaşam kuralı ortaktır, bu da ne kadar gerekirse gereksin, her bireyde bulunan kendi kendini yargı‐ lama yetisini ortadan kaldırmaz. Gerçekte sitenin tüm buyrultularına uymak eğiliminde olan kişi, ister kendi gücünden kuşkulansın ister dinginlikten hoş‐ lansın, eğilimine uyarak kendi güvenliğini ve çıkar‐ larını gözetmektedir. IV.— Ayrıca her birey, sitenin buyrultularını, ya‐

ni yasalarını yorumlamakta özgürdür diye düşüne‐ meyiz. Birey bu serbestliğe sahip olsaydı, kendi ken‐ dinin yargıcı olacaktı, bir hak görünümü altında ba‐ ğışlanabilir ya da övülebilir kılamayacağı hiçbir ey‐ lemi bulunmayacaktı ve dolayısıyla yaşamını eğili‐ mine göre düzenleyecekti, bu saçma bir şeydir. V.— Demek ki her yurttaş, kendi kendine değil, buyrultularına uymakla yükümlü olduğu siteye ba* ğımlıdır, ve neyin adaletli neyin adaletsiz olduğuna, neyin ahlaklı neyin ahlakdışı olduğuna karar vermeye hiç kimsenin hakkı yoktur, tersine, devlet yapısı tek bir düşünceye sahipmişçesine yönetilmek gerektiğin‐ den ve bunun sonucunda sitenin istemi herkesin is‐ temine uymak zorunda olduğundan, adaletli ve iyi, olan sitenin buyurduğudur, her bireyin uyması ge‐ reken de budur. Demek ki, uyruk sitenin buyrultu‐ larını adaletsiz diye kabul etse de onlara uymak zo‐ rundadır. VI— Ama, bir başkasının yargısına bütünüyle bo‐ yun eğmek aklın buyruğuna ters düşmez mi diye kar‐ şı çıfeılabilir. Buna göre toplumsal durum akla karşıt mı olacaktır? Aklayatkm olmayan bu sonuçtan ötürü, bu durum ancak akıldan yoksun kişiler tarafından yaratılabilir, aklın yönetiminde yaşayanlar tarafından hiçbir biçimde yaratılamaz. Ama akıl doğaya ters dü‐ şan hiçbir şey öğretmediğine göre, sağlıklı bir akıl ancak insanlar tutkulara boyun eğdiği sürece her bi‐ reyin yalnızca kendisine bağlı olmasını isteyebilir, yani her bireyin yalnızca kendi kendisine bağlanabi‐

leceğini yadsır. Akıl genel bir biçimde barışın peşine düşmeyi önerir, ama sitenin ortalk yasaları etkinlik‐ lerini sürdüremiyorlarsa buna ulaşmak olanağı yok‐ tur. Buna göre, insan ne ölçüde aklın yönetimindeyse, o ölçüde özgür olur, o ölçüde titizlikle sitenin yasa‐ larına uyar ve uyruğu olduğu yüceyöneticinin buyrul‐ tularına boyun eğer. Ayrıca, toplumsal durum elbette ortak bir korkuya sonvermek ve ortak yoksunlukları altettnek için kurulmuştur, ve dolayısıyla akim yöne‐ timinde yaşayan her insanın ulaşmaya çalıştığı, ama boş yere ulaşmaya çalıştığı şeyi amaçlar. Bu yüzden, aklın yönettiği bir insan, bazen, sitenin buyruğuna uyarak, aklayatkm olmadığını bildiği bir şeyi yap‐ mak zorundadır, bu kötülük, onun toplumsal durum‐ dan sağladığı yararla kolayca dengelenir: iki kötüden birini, daha az kötü olanını seçmek de aklın işidir. Demek ki şu sonuca varabiliriz: hiç kimse sitenin ya‐ sası gereği yapmak zorunda olduğu şeyi yapmakla ak‐ im buyruklarına ters düşecek bir biçimde davranmış olmaz. Sitenin gücünün ve dolayısıyla hukukunun ne‐: reye kacfar uzandığını açıkladığımızda düşüncemiz daha iyi anlaşılacaktır. VII.— Öncelikle şunu ele almak gerekir: doğal du‐ rumda falanca kişinin daha büyük bir gücü varsa ve o kişi kendi kendine daha çok bağlıysa, o kişi aklın yö‐ netiminde yaşıyor demektir, atkla uygun olarak ku‐ rulmuş olan ve akıl tarafından yönetilen site de err güçlü olan ve en büyük ölçüde kendine bağımlı olan sitedir. Gerçekte sitenin hukuku tek bir düşünceye sahipmişçesine yönetilen kitlenin gücüyle belirlen‐

miştir, ve site, sağlıklı akim ulaşılmasında tüm in>. sanlar için yarar gördüğü amaca en yüksek ölçüde yönelmezse, ruhların böyle bir birliğe sahip olması hiç‐, bir biçimde düşünülemez. VIII‐— İkinci olarak ele alınması gereken şudur: uyruklar kendi kendilerine değil, siteye bağımlıdır‐ lar; sitenin gücünden ya da sitenin kendilerine yönelttiği tehditlerden korktukları ölçüde, ya da top‐ lumsal durumdan hoşnut oldukları ölçüde. Bu yüz‐ den, insanın söze kapılarak ya da tehdide uğrayarak gerçekleştirmek durumunda bulunmadığı eylemler si‐ tenin kuralları dışında kalan eylemlerdir. Örneğin hiç kimse kendi yargılama yetkisinden vazgeçemez; bir insan hangi sözlerle ya da hangi tehditlerle bü‐ tünün parçadan büyük olmadığına, ya da Tanrı'mn varolmadığına, ya da sonlu olduğunu gördüğü bir bedenin sonsuz bir varlılk olduğuna inandırılabilir? Bir insan genel anlamda, duyduğuna ya da düşün‐ düğüne karşıt olan bir şeye nasıl inandırılabil'r? Ay‐ nı biçimde, bir insan hangi sözlerle ya da hangi teh‐ ditlerle kin duyduğu kişiyi sevmeye ya da sevdiği kişiye kin duymaya zorlanabilir? İnsanın bütün kö‐ tülüklerden daha da kötü diye belirlediği şeyler ara‐ sında şunları sayagiliriz: bir insanın kendine karşı tanıklık etmesi, kendini işkenceye koyması, babasını ve annesini öldürmesi, ölümden kaçmaması, ve bu ve buna benzer şeylerde sözle de tehditle de kimse‐ ye bir şey yaptırılamaz. Bununla birlikte, sitenin böyle şeyleri buyurmaya hakkı ya da gücü olduğu söylenseydi, bizim gözümüzde, bir insanın vurdum‐

duymaz olmaya ya da aklını yitirmeye hakkı oldu‐ ğunu söylemekle bunu söylemek arasında bir ayrım bulunmazdı. İnsanın böyle bir yasaya uyması çılgın‐ lık değil de nedir? Burada, sitenin hukukunda yer alamayacak olan ve insan doğasının genellikle kor‐ ku duyduğu şeylerden bilerek söz ettim. Vurdum‐ duymaz kişi ya da aklını yitirmiş kişi sözle ya da teh‐ ditle buyrultulara uymaya zorlanamaz, ve yurttaş‐ ların çoğu yasalara uyduklarına göre, vurdumduymaz kişi ya da aklını yitirmiş ‐kişi şu ya da bu dine boyun eğdi diye, devletin yasasını her türlü kötülükten da‐ ha kötü olarak niteledi diye bu yasalar kaldırılamaz. Buna göre, korkusuz ve umutsuz kişiler ancak ken‐ di kendilerine bağımlıdırlar ve devletin düşmanıdır‐ lar; bunlara zora başvurarafc karşı çıkmaya hakkı‐ mız vardır. IX.— Üçüncü ve son olarak şunu ele almak ge‐ rekir: genel hoşnutsuzluğa yol açan bir önlem site‐ nin hukukuyla çok az ilgilidir. Elbette, insanlar do‐ ğaya uyarak, ortak bir korkudan ötürü ya da bazı ortak kötülüklerden öç almak isteğiyle, doğaya karşı birleşeceklerdir ve, sitenin hukulku kitlenin ortak gü‐ cüyle belirlendiğinden, sitenin güç ve hukukunun aza‐ lacağı kesindir, çünkü bunlar bir birliğin oluşma ne‐ denlerini sağlamaktadırlar. Sitede elbette korkulası tehlikeler vardır; doğal durumdaki bir insan kendi kendine ne kadar az bağlıysa, korkması için o kadar çoik neden bulunur, aynı biçimde, sitenin kuşku duy‐, duğu şeyler ne kadar çoksa, kendi kendine bağımlı‐ lığı da o kadar azdır. Yüceyöneticinin uyruklar üze‐

rindeki hukukunu ilgilendiren şeyler bunlardır. Yüce‐ yöneticinin yabancılar üzerindeki hukukuna değinme‐ den önce, dinle ilgili alışılmış bir sorunu çözmek zo‐ runda olduğumuzu sanıyorum. X.— Gerçekte bize şöyle karşı çıkabilirler: top‐ lumsal durum ve daha önce gösterdiğimiz gibi, top‐ lumsal durumun gerektiği uyrulklarm uyarlılığı, bi‐ zi Tanrı'ya tapmak zorunda bırakan dini ortadan kal‐ dırmaz mı? Ama bu noktayı inceleyecek olursak kay‐ gı verici hiçbir şey bulamayız. Gerçekte ruh aklı kullandığı ölçüde, yüceyöneticiye değil, kendi ken‐ dine bağımlıdır, ve böylece doğru bilgi ve Tanrı sev‐ gisi, kişinin gücüne bağımlı değildir, yakınlarının ya‐ pacağı iyiliğe de bağımlı değildir. Ayrıca, yüce iyi‐ lik deneyinin, barışın korunmasını ve uyuşmanın sağ‐ lanmasını amaçladığını kabul ediyorsak, bu deneyin her bireye, site yasalarının, yani uyuşmanın ve kamu düzeninin izin verdiği ölçüde yardım eden bir görevi tam anlamıyla yerine getiren bir deney olduğundan kuşku duyamayız. Kurumlaşmış inanca gelince, bu mancın, Tanrı'nın doğru bilgisine ve bunun zorun‐ lu sonucu olan sevgiye hiçbir yararı dokunmadığı, tersine onlara zarar verebileceği kesindir; demek ki bu inancı, barışın ve kamu düzeninin bozulmasına neden olacak biçimde koymamak gerekir. Gerçekte ben, doğal hukuk gereği, yani tanrısal bir buyrultu gereği dinin savunucusu değilim, çünkü ben, bir za‐ manlar isa'nın çömezlerinin sahip olduğu gibi, iğ‐ renç ruhları kovma ve mucizeler yaratma gücüne sahip değilim, bu güç, dinin yasak olduğu zamanlar‐

da dini yaymak için gerekiyordu, o kadar gerekliy‐ di ki, o olmadan, çaba yalnızca boş bir çaba olmakla kalmayacak, ayrıca kötülükler de ortaya çıkacaktı. Her yüzyılda, bu tür kötü aşırılıkların birçok örneği" görülmüş'ür. Demek ki her birey, n,erede olursa ol‐ sun, Tanrı'ya gerçek bir dinle saygı gösterebilir ve dinin esenliğini gözetebilir, bu da her yurttaşın gö‐ revidir. Dini yayma kaygusuna gelince ,bunu, Tan‐ rı'ya ya da yÖceyöneticiye bırakmak gerekir; kamu işleriyle uğraşmak yalnızca yüceyöneticinin hakkı‐ dır. Şimdi konuya dönüyorum. XI.— Yüceyöneticinin yurttaşlar üzerindeki ve uyrukların görevleri üzerindeki hukukunu açıkladık‐ tan sonra, yüceyöneticinin yabancılar üzerindeki hu‐ feukunu .incelemek kalıyor; bu, önceki belirlemeler‐ den kolayca anlaşılır. Madem ki yüceyöneticinin hu‐ kuku gerçekte doğal hukukun kendisinden başka bir şey, değildir, iki devlet birbirleri karşısında, doğal durumdaki iki insan gibidirler, aradaki tek ayrılık, sitenin, kendisini bir başka sitenin baskısına karşı ko‐ ruyabilmesidir, oysa doğal durumdaki insan bunu başaramaz, doğal durumdaki insan, gündelik yaşan‐ tısında uykudan, zaman zaman bedensel ya da ruh‐ sal bir hastalıktan, ya da sonunda yaşlılıktan bitkin‐ leşecek, ayrıca bir çok kötülükle karşı karşıya kala‐ caktır, site bu kötülükleri giderebilir. XII.— Demek ki site, kendini gözettiği ve bas‐ kıdan kaçındığı sürece kendi kendisinin efendisidir,

ve başka bir sitenin gücünden korktuğu ya da bu site tarafından is+ediğini yapmaktan engellendiği sü‐ rece, ve sominda, ‐kendini korumak ve geliştirmek için bu sitenin yardımına gereksinme duyduğu sü‐ rece bir başkasına bağımlıdır; gerçekte iki site. kar‐ şılıklı olarak birbirlerine yardım ediyorlarsa, iki kat daha güçlüdürler ve dolayısıyla iki kat daha çok hu‐ kuka sahiptirler. XIII.— Bu durum, iki sitenin doğallıkla birbirle‐ rine düşman olduklarını kabul etmekle daha iyi an‐ laşıl'r: gerçekte insanlar, doğal durumda birbirleri‐ ne düşmandırlar. Demek ki, site dışında, doğal hukuku koruyanlar birbirlerine düşmandırlar. Buna pöre. b'r site başka bir siteye karşı savaşmak ve onu egemen‐ liği altına almak için en aşırı yollara başvurmak is‐ tiyorsa, buna kalkışmaya hakkı vardır, çünikü savaş yapmak için, savaş yapmak istemesi yetmektedir. Oy‐ sa, öbür sitenin işbirliği ve istemi olmadan barışa ka‐ rar vermek olanaksızdır. Buradan çıkan sonuç sudur: savaş hakkına her site sahiptir, buna karşılık, barış hakkını belirlemek için, bir anlaşmayla birbirine bağ‐ lanmış ya da konfederasyon haline gelmiş en az iki site gerekir. XIV.— Bu anlaşma, kendi saptanışını belirleyen neden varoldukça, yani bir kötülük korkusu ya da bir çıkar umudu varoldukça sürer; bu neden, iki si‐ teden biri üzerindeki etkinliğini yitirdiğinde, ken‐ disine ait olan hukuku korur, ve iki siteyi birbirine bağlayan bağ kendiliğinden kopmuş olur. Demek ki

her site, istediği zaman anlaşmayı bozmak konusun‐ da mutlak hakka sahiptir, ve site, korkma ya da umut‐ lanma nedeni ortadan kalkınca yükümlülüğünü bı‐ raktığından hileyle ve kalleşlikle davrandı diye suç‐ lanamaz: anlaşma yapan yanlardan her birinin du‐ rumu burada aynıdır: (kendini korkudan ilk kurta‐ ran, bağımsız duruma gelecek ve dolayısıyla kendi‐ sine en uygun gelen görüşü benimseyecektir. Ayrı‐ ca hiç kimse, süregiden koşulları gözönünde bulun‐ durarak gelecek için sorumluluk yüklenmez, ve bu koşullar değişirse durum da kendiliğinden değişir. Bu yüzden, bir anlaşmayla biraraya gelmiş sitelerden her biri, çıkarlarını gözetmek hakkını elinde tutar, dolayısıyla her site elinden geldiğince kendini kor‐ kudan kurtarmaya ve bağımsızlığını yeniden kazan‐ maya, ve aynı zamanda öbür sitenin daha güçlü bir duruma gelmesini engellemeye çalışır. Demek ki bir site aldatılmış olmaktan yakınıyorsa, suçu konfede‐ rasyona katılmış sitenin yasasında değil, kendi ah‐ maklığında aramalıdır: bu durumda o, esenliğini başka bağımsız bir siteye, devletin esenliğini en yü‐ ce yasa sayan bir siteye kaptırmış olur. XV.— Birbirleriyle barış yapmak için anlaşan iki site, barış koşulları konusunda çıkabilecek uyuşmaz‐ lıkları, yani birbirlerine karşı üstlendikleri özel ko‐ şulları saptamak hakkına sahiptirler. Gerçekte, ba‐ rış için ortaya konan kurallar yalnızca bir tek sitey‐ le ilgili değildir, anlaşan'bütün siteler için ortaktır. Siteler uyuşamıyorlarsa savaş durumuna dönerler.

XVI.— Barış yapmak için anlaşan siteler ne kadar çoksa, bu sitelerden her biri öbürleri için o ölçüde az kuşku vericidir, yani daha az bağımsızdır ve anlaş‐" mayla biraraya gelmiş sitelerin ortak istemine daha çok boyun eğmek zorundadır. XVII.— Dinin ve sağlıklı aklın Öngördüğü inanç burada hiçbir biçimde sözkonusu değil, çünkü ne akıl .ıe kutsal kitap, her türlü yükümlülüğe uymamız ge‐ rektiğini buyurur. Örneğin birine, bana gizlice tes‐ lim ettiği parasını saklamak için söz vermişsem, ba‐ na teslim ettiği emanetin bir hırsızlık sonucunda el‐ de edildiğini biliyorsam ya da bildiğimi sanıyorsam, yükümlülüğüme bağlı kalmalc zorunda değilim. Bu emaneti asıl sahibine vermekle en doğru işi yapmış olurum. Aynı biçimde, yüceyönetici herhangi bir şe‐ yi yapmak için birine sözvermişse, ve daha sonra koşullar ya da akıl bunun, öbür uyrukların esenliği açısından zararlı olduğunu gösteriyorsa, yüceyöneti‐ ci üstlendiği yükümlülüğü bırakmak zorundadır. Kut‐ sal kitap, inancı ancak genel olarak izlemek gerek‐ tiğini bildirdiğine göre ve ayrı düşünülmesi gere‐ ken özel durumları her bireyin kendi yargısına bı‐ raktığına göre, yukarda söylediğimiz buyrultularla tersleşen hiçbir şey buyurmaz. XVIII.— Yazının akışını her an kesmek zorunda kalmamak ve bana bu yüzden yöneltilebilecek ben‐ zer eleştirilerle karşılaşmamak için şunu belirtiyo‐ rum: bütün söylediklerimi insan doğasının zorunlu‐ luğuna dayanarak öne sürdüm (bu doğa nasıl düşü‐

nülürse düşünülsün). Gerçekte tüm insanların kendi‐ lerini korumak için ortaya koydukları evrensel çabadan yola çıkıyorum; insanlar bilge de olsalar vur‐ dumduymaz da olsalar bu çabayı aynı biçimde gös‐ terirler. Az önce söylediğimiz gibi, gösterme evren‐ sel olduğuna göre, insanlar nasıl ele alınırlarsa alın‐ sınlar, bir duygunun etkisiyle de yönetilseler akılla da yönetilseler sonuç değişmeyecektir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM I. — Bundan önceki bölümde, yüceyöneticinin hukukunun, kendi gücünden başka sınır tanımayan bu hukukun, öncelikle, kamu gücünün düşüncesi diye‐ bileceğimiz bir düşünceye dayandığını gösterdik; her şey b"u düşünceye göre düzenlenmelidir, iyiyi, kötüyü, adaletliyi, adaletsizi belirleyen, yani herkesin tek tek ya da bırarada neyi yapıp neyi yapmaması gerekti‐ ğini belirleyen yalnızca odur. Böylece, yasaları dü‐ zenlemek, yasalarla ilgili bir sorun ortaya çıktığında onları tüm özel durumlarda yorumlamak ve herhan‐ gi bir şeyin yasaya uygun olup olmadığına karar vermek hakkının yalnızca yüceyöneticiye ait olduğu anlaşılıyor. Savaş ilan etmek, barış koşullarını sap‐ tamak ya da önermek, ya da önerilmiş olan koşulları kabul etmek yüceyöneticinin hakkıdır. II. — Bütün bu şeyler, bu amaçlara vardıracak araçlarla birlikte, devlet işlerini ilgilendiren şeyler, yani kamu işleri oldukları için, kamu işi yüceyöneti‐ cilik gücünü elinde bulunduran kişinin saptadığı yö‐

ne bağımlıdır yalnızca. Buna göre, ayrı ayrı her bi‐ reyin edimleri üzerine yargı vermeye, o bireyden hesap sormaya, suçluları cezalandırmaya, yurttaşlar arasındaki anlaşmazlıkları düzeltmeye, ya da bu gö‐ revi kendi adına yerine getirmeleri için, yasalar ko‐ nusunda uzman olan kişileri saptamaya yalnızca yü‐ ceyöneticinin hakkı vardır. Barışa ya da savaşa özgü yolların ve gereçlerin kullanılması ve düzenlenme‐ siyle ilgili sorunlarda da durum budur, şehirlerin ku‐ rulması ve korunması, birliklerin yönetilmesi, askeri görevlerin dağıtılması, komutanlıkların dağıtılması, barış görüşmeleri yapmak için temsilcilerin gönderil‐ mesi ya da yabancı temsilcilerin kabul edilmesi ve tüm kamu harcamalarını karşılamak için zorunlu ö‐ dem eleri yapmak yüceyöneticinin hakkıdır. III. — Kamu işlerini düzenlemek ya da bu ko‐ nuyla ilgili memurları seçmek yalnızca yüceyönetici‐ ye ait olduğuna göre, buradan çıkan sonuç şudur: bir uyruk, yüce yetkenin haberi olmadan, bile bile bir kamu işiyle uğraştığı zaman, sitenin yararı için dav‐ randığına inansa da, iktidara el uzatmış olur. IV. — Gene de, yüceyöneticinin yasalar tarafın‐ dan bağlanıp bağlanmadığı ve dolayısıyla yüceyöne‐ ticinin günah işleyip işleyemeyeceği sorulur. Bunun‐ la birlikte, yasa ve günah sözcükleri yalnızca sitenin yürürlükteki yasalarını değil, tüm doğanın ortak ya‐ salarını da ilgilendirdiğinden, ve her şeyden Önce ak‐ lın koyduğu kuralları gözönünde bulundurmak ge‐ redctiğinden, sitenin hiçbir yasa tarafından bağlanma‐

dığını ve günah işleyemeyeceğini söyleyemeyiz. Ger‐ çekte sitenin ne yasası ne de kuralı bulunsaydı, hatta site, onu site yapan yasalara da sahip olmasaydı, onda yalnızca doğaya katılan bir şeyin değil, ama bir ha‐ yalin de varlığını belirlemek gerekecekti. Demek ki site, kendi yıkılışı kendi ortaya koyduğu edimlerin sonucu olabilecek bir biçimde davrandığı zaman ya da davranılmasma izin verdiği zaman günah işle‐ mektedir: bu durumda site, filozofların da, hekimle‐ rin de söylediği, doğa günah işleyebilir belirlemesiy‐ le anlatılan günahı işliyor' diyeceğiz; bu da, sitenin aklın yönetimine ters düşecek biçimde  davrandığınıgösterir. Gerçekte site, özellikle aklın yönetimine uy‐ duğu zaman kendi kendisinin efendisidir. Demek ki site akla ters düşecek biçimde davrandığı zaman ve akla ters düşecek biçimde davrandığı ölçüde kendisi‐ ne karşı dürüst olmamaktadır ve günah işlediği söy‐ lenebilir. Bu durum, her bireyin kendi yetkisi içinde‐ ki bir işi sonuçlandırabileceği ve bu konuda istediği gibi karar verebileceği gözönünde bulundurulursa da‐ ha iyi anlaşılır, elde etmeye çalıştığımız bu güç yal‐ nızca etkenin gücüyle değil etkilenenin sunduğu ko‐ laylıklarla da ölçülmelidir. Örneğin bir masaya ne istersem yaptırabilirini dediğim zaman, ona ot da ye‐ direbilirim demek istediğim anlaşılmaz.' Aynı biçim‐ de, insanların kendi kendilerine değil de siteye bağım‐ lı olduklarını söylediysek, buradan insanların insani doğalarını yitirecekleri ve başka bir doğaya bürüne‐ bilecekleri anlamı çıkmaz. Buna göre buradan, site‐ nin, insanları uçmak için kanatlı olmaya zorlamak

ya da daha olanaksızı, gülmeye ya da tiksintiye neden olan şeyleri saygıyla karşılamaya zorlamaik hakkı bu‐ lunduğunu çıkarmıyoruz; bu söylediklerimizden yal‐ nızca şu anlam çıkar: bazı koşullar sağlandığında, site uyruklarda korku ve saygı uyandırır, bu koşullar sağ‐ lanamaz duruma gelince ne korku ne de saygı kalır; öyle ki, sitenin kendisi de artık varolmaz. Demek ki site, ikendi kendisinin efendisi olarak kalmak için, korku ve saygı koşullarını elinde tutmalıdır, bunlar olmadığı zaman, o artık site olmaktan çıkmıştır. De‐ mek ki kamu gücünü elinde bulunduran kişi ya da kişilerin hem orospularla birlikte kafayı çekip so‐ yunması, gülünçlükler etmesi, kendinin ya da kendi‐ lerinin koymuş olduğu yasaları açıık açık aşağılama‐ sı hem de yüceliğini koruması olanaksızdır: bu du‐ rum, hem varolmak hem de varolmamak kadar ola‐ naksızdır onlar için. Uyrukları ölümün kucağına at‐ mak, uyrukları yoksullaştırmak, bakirelere saldır‐ mak ve buna benzer şeyler yapmak, korkuyu tiksin‐ tiye ve dolayısıyla toplumsal durumu savaş durumu‐ na dönüştürmektir. V. — Demek ki, sitenin ne zaman yasalara uyar durumda olduğu, ne zaman günah işleyebilir durum‐ da olduğu görülüyor: yasalardan yürürlükteki top‐ lumsal yasaları, yürürlükteki bu yasalara dayanıla‐ rak öngörülen şeyi anlıyorsak, ve günahtan da yürür‐ lükteki yasaların yasakladığı şeyi anlıyorsak, yani bu sözcükleri sözcük anlamında ele alıyorsak, sitenin ya‐ salarla bağlandığını ya da günah işleyebileceğini hiç‐ bir biçimde söylemeyiz. Sitenin kendi çıkarı gereği

uymak zorunda olduğu kurallar ve, korku ve saygı ya‐ ratan nedenler, yürürlükteki yasalarla değil, doğal hukukla ilgiliderler, çünkü bu şeyler medeni hukuka başvurularak değil, savaş hukukuna başvurularak ger‐ çekleştirilir. Site, kendi gücü içinde, insanın doğal durumda, kendi kendisinin efendisi olarak kalmak ya da kendine düşmanlık e'raemek, kendine zarar ver‐ memek için gözettiği sınırdan başka sınır tanımaz. Bu sınır yasalara uyuşta ortaya çıkmaz, tersine, insan doğasmdaki özgürlükte ortaya çıkar. Yü‐ rürlükteki toplumsal yasalara gelince, bunlar yalnız‐ ca sitenin buyrultusuna bağlıdır, ve site de varlığını sürdürmek için kendinden başka kimseye hoş görün‐ mek zorunda değildir; sitenin kendisi için iyi ya da kötü diye belirlediği şeyler dışında iyi ya da kötü yok‐ tur, ve dolayısıyla o, yalnızca kendi kendini korumak, yasalar koymaık ve yorumlamak hakkına değil, ama aynı zamanda bu yasaları kaldırmak, ve kendi mutlak gücü gereği, kim olursa olsun, bir sanığı bağışlamak hakkına da sahiptir. VI. — Ortak çıkar sözkonusu olduğunda, çoğun‐ luğun, kendi hukukunu bir meclise ya da bir kişiye devretmesini sağlayan sözleşmelerin ya da yasaların çiğnenmesi gerektiği açıktır. Ama, yürürlükteki ya‐ saları çiğnemenin, ortak çıkarın gereği olup olmadı‐ ğını saptamaya, yani karar vermeye hiçbir yurtta‐ şın hakkı yoktur. Bu konuda ancak kamu gücünü e‐ linde tutan kişi karar verebilir; böylece medeni huku‐ ka göre, yasaları ancak kamu gücünü elinde tutan ki‐ şi yorumlayabilir. Ayrıca hiçbir yurttaşın yasalara

koruyuculuk etmek hakkı yoktur; buna göre yasalar, iktidarı elinde bulunduran kişiyi zorlamazlar. Bu‐ nunla birlikte, bu yasalar öyle yasalardır ki, siteyi zayıf düşürmeden, yani yurttaşların büyük bir bölü‐ mü tarafından duyulan korkuyu tiksintiye' dönüştü‐ recek biçimde davranmadan, dolayısiyle siteyi orta‐ dan kaldıracak ve yasayı da askıya alacak biçimde davranmadan cisnenemezler; demek ki bu durum, medeni hukuk gereği değil, savaş hukuiku gereŞi ya‐ saklanmıştır. Ve böylece, gücü elinde bulunduran ki‐ şi, doğal durumdaki insanın, kendi kendinin düşmanı durumuna gelmekten, yani kendi kendini ortadan kal‐ dırmaktan sakınmak için dayandığı nedenden başka bir neden dışında, sözleşme koşullarına uymak zorun‐ da değildir, bunu bundan önceki paragrafta söyledik. BEŞİNCİ BÖLÜM I. — İkinci böJümün XI. paragrafında, bir insanın daha çok akim en büyük izleyicisi olduğu zaman ken‐ di kendinin efendisi olduğunu ve dolayısiyle, akla göre temeîlendirilen ve yönetilen sitenin de en güçlü ve kendi kendinin en çok efendisi olan site olduğunu gösterdik. Demek ki, kendi kendini elden geldiğince koruyabilmek için en iyi yaşam kuralı, akim buyruk‐ larına uyarak temellendirilmiş yaşam kuralı olduğu‐ na göre, şu sonuca varıyoruz: bir insanın ya da bir sitenin yapacağı en iyi iş, en eksiksiz biçimde kendi kendinin efendisi olmaktır. Gerçekte, yapmaya hak‐ kımız olduğunu söylediğim şeylerin, yapılabilecekle‐ rin en iyisi olduğunu savunmuyorum: bir tarlayı bir

hakka dayanarak işlemek başka şeydir, bu tarlayı el‐ den geldiğince iyi işlemek başka şeydir; bir hakka da‐ yanarak kendini savunmak, kendi varlığını korumak, yargıda bulunmak başka şeydir, elden geldiğince kendini savunmak, kendi varlığını korumak, yargıda bulunmak başka şeydir. Sonunda, kendi hukukuna dayanarak yönetmek ve kamu islerinin yükümlülüğü‐ nü üstlenmek başka şeydir, elden geldiğince yönet‐ mek ve kamu işlerini elden geldiğince iyi yönetmek başka şeydir. Herhangi bir sitenin hukukunu böylece genel olarak ele aldıktan sonra, şimdi de herhangi bil devlet için en iyi yönetimi ele almak gerekiyor. II. —Bi r devletin durumunu kolayca kavrayabil‐ mek için bir toplumsal yönetimin hangi amaca göre kurulmuş olduğunu gözönüne almak gerekir; bu amaç barıştan ve yaşam güvenliğinden başka birşey değil‐ dir. Buna göre en iyi yönetim, insanların, yaşamla‐ rını uyuşum içinde sürdürdükleri ve yasaların şid‐ dete başvurulmadan gözetildiği yönetimdir. Ayaklan‐ maların, savaşların ve yasaları aşağılamanın ya da çiğnemenin suçu, yurttaşların kötülüğüne de, kurul‐ muş bulunan yönetimin kötülüğüne de yüklenemez. Gerçekte, insanlar yurttaş olarak doğmazlar, ama yurttaş haline gelirler. Ayrıca, çatışma durumundaki doğal duygular bütün ülkelerde aynıdır; demek ki bir sitede çok büyük bir kötülük kendini gösteriyor‐ sa ve orada öbür sitelerdekinden daha çok günah iş‐ leniyorsa, bunun nedeni, sitenin uyuşmayı yeterince sağlayamaması, kurumlarının yeterince sakmık olma‐ ması ve dolayısıyla medeni hukuku tam anlamıyla

oturtamamasıdır. Gerçekte, ayaklanma nedenlerini ortadan kaldıramamış ve savaş çıkmasından her an korku duyan ve yasaların sık sık çiğnendiği bir top‐ lumsal yapı, herkesin hayatı pahasına kendi eğilimi‐ ne göre davrandığı doğal durumdan pek ayrı değil‐ dir. III. — Uyrukların kötülüklerinin, aşırı başıbo‐ zukluklarının ve boyun eğmezliklerinin suçu nasıl si‐ teye yüklenmek gerekiyorsa, onların erdemleri, yasa‐ lara sürekli boyun eğişleri de sitenin erdemine ve mutlak bir medeni hukukun kurulmasına bağlanma‐ lıdır; bu durum, ikinci bölümün XV. paragrafından anlaşılıyor. Demek iki, ordusunda hiçbir zaman ayak‐ lanma görülmemiş olan Anibal'in erdemini yücelt‐ mek yerinde bir davranıştır. IV. — Bir sitede, uyruklar, şiddetin etkisinde ol‐ dukları için ayaklanamıyorlarsa, o sitede barışın var olduğunu değil, savaşın varolmadığını söylemek ge‐ rekir. Gerçekte barış, yalnızca savaşın olmaması de‐ ğildir, o, kökeni ruh gücünde bulunan bir erdemdir, çünkü uyarlılık, sitenin ortak yasasına göre yapılma‐ sı gereken şeyi yapmak konusunda sürekli bir istem‐ dir. Bir sitede barış, sürü gibi yönetilen ve köleliğe alıştırılan insanların hantallığından geliyorsa, o site‐ ye siteden çok yalnızlık şehri demek gerekir. V. — En iyi devlet, insanların uyum içinde ya‐ şadığı devlettir derken, insanların, insana özgü bir yaşamı, hiçbir biçimde kandolaşımıyla ve öbür tüm

hayvanlarda ortak olan işlevlerin yerine getirilme‐ siyle belirlenmeyen, ama öncelikle alkılla, ruhun er‐ demiyle ve doğru yaşamla belirlenen bir yaşamı sür‐ dürmelerini anlıyorum. VI. — Ayrıca şunu da belirtmek gerekiyor: uyu‐ mu egemen kılma amacıyla kurulduğunu söylediğim devlet, yenilgiye uğramış bir topluluk üzerinde fetih hukukuna dayanarak kurulmuş bir devlet olarak de‐ ğil, özgür bir topluluk tarafından kurulmuş bir dev‐ let olarak anlaşılmalıdır. Umut, özgür bir topluluk üzerinde korkudan daha etkilidir; buna karşılık, kuv‐ vet zoruyla boyun eğmiş bir topluluk üzerindeki en güçlü etken umut değil korkudur. Birincisine bir ya‐ şam inancı, ikincisine yalnızca ölüme yöneliş diyebi‐ liriz: birincisi kendi başına yaşamaya çalışır, öbürüy‐ se yenenin yasasını zorla kabul eder diyorum. Bun‐ lardan birinin köle öbürünün özgür olduğunu söyler‐ ken anlatmak istediğimiz budur. Sava‐j hukukuyla elde edilmiş gücün amacı egemenlik kurmaktır, ve bu egemenliği kullanan, uyruklardan çok kölelere sahip‐ tir. Genel medeni hukuk kavramını gözönünde tut‐ tuğumuzda, özgür bir topluluk tarafından meydana getirilmiş bir devlerle, kökeni fetihe dayanan bir dev‐ let arasında köklü hiçbir ayrım bulunmasa da, bu iki devlet arasında, izlenilen amaç açısından —daha ön‐ ce gösterdiğimiz gibi— ve bunlardan her birinin sür‐ dürülebilmesi için yararlanılması gereken gereçler a‐ çısmdan büyük bir ayrılık vardır. VII. — Egemenlik kurma isteğinin yönlendirdiği

mutlakgüçlü bir Prens, gücünü elde etmek ve koru‐ mak için hangi araçlardan yararlanmalıdır, yüksek kavrayışlı bir insan olan Machiavelli bunu büyük öl‐ çüde ortaya koydu; ama onun öngördüğü amaç açık‐ seçik bir biçimde anlaşılmıyordu. Burada, bilge bir kişi olduğu sanılan hizmetçi öneriliyorsa, yapılmak islenen şey kitlenin bir tiranı yokettiği zaman ne denli bir sakımksızlık etti‐ ğini göstermektir; oysa kitle, bir Prensi tirana dö‐ nonüştüren nedenleri yokedemez, tersine, bir Prensi korkutan şeyler ne kadar çoksa, onu bir tiran duru‐ muna getiren özel nedenler de o ölçüde çoktur; ço‐ ğunluk, Prensi örnek bir kişi durumuna getirdiğinde ve yüceyöneticiye karşı girişilen bir suikastı, yüce bir eylem olarak övdüğünde bu durum ortaya çıkar. Bel‐ ki de Machiavelli, topluluğun, kendi esenliğini tek bir insana bağlamaktan ne denli sakınması gerektiğini göstermek istemiştir; herkesi hoşnut etmek yeteneği‐ ni kendinde görmek boş bir şey değilse, bu kişi, sü‐ rekli olarak birtakım tuzaklardan korkmak zorunda‐ dır, ve dolayısıyla, özellikle kendi esenliğini gözetmek ve tersine, topluluğu gözetmekten çok topluluğa tu‐ zak kurmak durumundadır. Ve ben, bu çok yetenekli yazarı yargılamaktan çok, onun özgürlüğün yılmaz bir yandaşı olarak düşünülmesinden yanayım ve Machi‐ avelli özgürlüğü korumak konusunda çok önemli gö‐ rüşler ortaya koymuştur. ALTINCI BÖLÜM I. — Daha önce söylediğimiz gibi, insanları a‐

kıldan çok duygu yönetir, dolayısıyla insanlar bir‐ birleriyle gerçekten uyuşmak istiyorlarsa ve bir tür ortak ruha sahip olmak istiyorlarsa bunun nedeni aklın kavrayışı değil, daha çok umut gibi, korku gi‐ bi ya da acısı duyulan bir yoksunluğun öcünü alma isteği gibi ortak bir duygudur. Gerçekte tüm insan‐ lar yalnızlıktan korkarlar, çünkü hiçbir insan yal‐ nızlık içinde kendini korumak ve yaşam için zorun‐ lu şeyleri sağlamak gücüne sahip değildir, dolayısıy‐ la insanların toplumsal duruma karşı doğal bir aç‐ lıkları vardır ve bu durumun bütünüyle ortadan kalkması hiçbir zaman gerçekleşmeyecek bir şeydir. II. — Demek ki düzensizlikler ve sitede patlak veren ayaklanmalar hiçbir zaman sitenin yokolma‐ sıyla sonuçlanmaz (öbür toplumlarda da olduğu gi‐ bi), ama bir biçimden bir başka biçime geçiş, en a‐ zından ortaya çıkan uyuşmazlıklar, yönetim değişik* ligi olmadan giderilemez. Buna göre devleti koruma araçlarından onu herhangi bir önemli değişiklik ol‐ maksızın eski durumunda tutmak için gereken a‐ raçîarı anlıyorum. III. — İnsan doğası insanların en büyük arzusu kendilerine en yararlı olan şeye yönelmektir deme‐ miz/ olanak verecek biçimde düzenlenmiş olsaydı, kişiler arası uyumu ve bağlılığı sağlamak sanatına gerek duyulmazdı. Ama insan doğasının yönelimle‐ rinin apayrı olduğunu bildiğimize göre, devlet öyle düzenlenmelidir ki yönetenler de yönetilenler de or‐ tak esenliği ilgilendiren şeyleri kendi istekleriyle ya

da ister istemez gerçekleştirsinler, yani, herkes ken‐ di istemiyle, zorla ya da zorunlulukla akim buyruk‐ larına göre yaşamak zorunda kalsın. Devlet işleri, ortak esenliği ilgilendiren şeyler hiçbir zaman tek bir kişinin inancıyla bozulmayacak biçimde düzen‐ lendiğinde bu durum sağlanacaktır. Gerçekte en u‐ yanık kişi bile arada bir uyuklar ve en güçlü ve en sağlam ruh yapısına sahip kişi bile‐ruh sağlamlığı‐ nın en gerekli olduğu yerde acı duyar. Ve hiç kim‐ senin kendi kendine elde edemeyeceği bir şeyi baş‐ kasından istemek, yani başkasının esenliğini kendi esenliğinden daha çok gözetmek, ne açgözlü ne kıs‐ kanç ne de hırslı, vb. olmak, özellikle de duygusal‐ lığın kışkırtmalarına her an kapılmak çılgınlıktır. IV. — Bununla birlikte deneylerimizin gösterdi‐ ği gibi, barışın ve uyuşmanın yararı için tüm gücün tek bir kişide toplanması uygundur. Gerçekte hiçbir devlet önemli herhangi bir değişiklik olmaksızın Türkler'in devleti kadar uzun süre ayakta kalmadı ve buna karşılık hiçbir site halk siteleri ve demok‐ ratik siteler kadar az kalıcı olmadı ve en çok ayak‐ lanma bu sitelerde görüldü. Ama barış, kölelik, bar‐ barlık ve yalnızlık anlamına geliyorsa, insanlar için özgürlükten daha kötü bir şey düşünülemez. Anaba‐ balarla çocuklar arasında kavgaya kuşkusuz daha çok rastlanır ve kuşkusuz efendilerle köleler arasındaki tartışmalar daha acımasız olur, bununla birlikte ba‐ ba yetkesinin bir egemenliğe dönüşmesi ve çocukla‐ rın köle durumuna gelmesi ailenin de yönetimin de yararına değildir. Demek ki tüm gücün tek bir ki‐

şinin elinde bulunmasını gerektiren şey özgürlük de‐ ğil köleliktir: daha önce, de söylediğimiz gibi barış demek savaşın yokluğu demek değildir, ama ruhla‐ rın birliği demektir, uyuşma içinde olmak demek‐ tir. V. — Tek bir kişinin site üzerinde en üstün hu‐ kuka sahip olabileceğine inananlar çok büyük bir yanılgıya düşmektedirler, ikinci bölümde gösterdi‐ ğimiz gibi hukuk ancak güçle belirlenir; oysa tek bir insanın gücü böyle bir yükümlülüğü kaldırmak için iyice yetersizdir. Kitle bir kral seçtiği zaman yetki sahibi kişiler arıyorsa, danışacak kişiler ya da dost‐ lar arıyorsa bundandır; kitle bu kişilere ortak esen‐ liği ve kendi esenliğini teslim eden; öyle ki itam an‐ lamıyla mutlakyönetim devleti olduğuna inandığı‐ mız devlet gerçekte soyluluk devletidir; bu durum açık bir biçimde değil örtülü bir biçimde kendini gösterir, kötülüğü de buradan gelir. Ayrıca çocuk, hasta ya da yaşlı bir kral ancak sözde kraldır ve ger‐ çekte iktidarda bulunanlar devletin en önemli işle‐, rini yöneten kişilerdir ya da krala en yakın kişiler‐ dir; kendini bedensel hazlarma kaptıran bir kral el‐ bette her şeyi şu ya da bu metresin, şu ya da bu göz‐ denin isteğine göre yönetir. Orsines eskiden Asya'‐ da kadınların saltanat sürdüğünü duymuştum der, ama benim yeni duyduğum bir iğdişin saltanatıdır (Quiûte‐Ource, X. kitap, 1. bölüm). VI. — Siteyi tehdit eden tehlikelerin nedeni her zaman dışardaki düşmanlardan çok yurttaşlardır,

çünkü iyi yurttaşlar çok azdır. Buna göre yönetme hakkının bütünüyle verildiği kişi dışardaki düşman‐ lardan çok yurttaşlardan korkacaktır ve dolayısıyla kendini korumaya çalışacaktır ve yurttaşları gözet‐ mek yerine" onlara, özellikle de erdemleriyle aydınla‐ tıcı ya da zeginlikleriyle güçlü olan kişilere tuzak‐ lar kuracaktır. VII. — Ayrıca krallar oğullarını sevmedikleri i‐ çin onlardan kuşku duyarlar ve oğullar savaşta ol‐ duğu kadar barış sanatında da usta oldukları ölçüde ve erdemlerinden ötürü yurttaşlar tarafından daha çok sevildikleri ölçüde bu kuşku daha da artar. De‐ mek ki krallar oğullarını onlardan korkmalarına ne‐ den kalmayacak biçimde yetiştirmeye çalışacaklar‐ dır. Ve krallığın görevlileri bu konuda ısrarlı bir bi‐ çimde kralın isteğine karşı çıkarlar ve eskisinin ye‐ rine geçecek prensin çekip çevirmesi daha kolay kül‐ türsüz bir insan olması için ellerinden geleni yapar‐ lar. VIII. — Buraya kadar söylediklerimizden şu so‐ nuç çıkıyor: site iktidarı kendisine sonuna kadar bı‐ rakıldığı zaman kral kendine daha az sahiptir ve yurttaşın durumu da daha açmasıdır. Demek ki ge‐ rektiği gibi bir mutlakyönetim düzeni sağlamak için bu düzene temel olabilecek kesin ilkelerin ortaya konması zorunludur: bunlar mutlakyöneticiye gü‐ venlik ve halka barış sağlayacak ilkelerdir, öyle ki mutlakyönetici olabildiğince kendi kendinin sahibi olabilsin ve halkın esenliğini olabildiğince gözetsin.

Bu ilkeler neler olmalıdır, ilkönce bunları belirtece‐ ğim, daha sonra bu ilkeleri sırayla açıklayacağım. IX. — Şehir surlarının içinde de otursalar ta‐ rımla uğraştıkları için surların dışında da otursalar, yurttaşları devlet içinde aynı hukuktan yararlanan bir kenti ya da kentleri kurmak ve güçlendirmek gerekir; her zaman şu koşulu gözetmelidir: her şehir ortak savunmaya yetecek belli sayıda yurttaşa sa‐ hip olmalıdır. Bu koşulu yerine getirmeyen bir ken't yüceyönetiGİnin‐egemenliğinde değişik' koşullar al‐ tında tutulan bir kent olarak ele alınmalıdır. X. — Ordu, hiçbirini dışta bırakmaksızın yalnız‐ ca yurttaşlardan meydana gelmelidir ve hiçbir ya‐ bancı bu orduda yer almamalıdır. Demek ki herkes zorunlu olarak silah sahibi olmalı ve herkes ancak silah kullanmak konusunda eğitildikten ve yılın belli dönemlerinde eğitim gördükten sonra yurttaşlı‐ ğa kabul edilmelidir. Daha sonra her klanın silahlı gücü birliklere ve alaylara bölününce, hiç kim‐ se askerlik sanatını öğrenmemiş bir birliğin yöneti‐ mine' getirilemeyecektir. Birliklerin ve alaylarım baş‐ kanları yaşam boyu başkan diye anılacaklar, ama savaş zamanı silahlı bir klanın tüm gücünü yönete‐ cek olan subay bu yönetimi yalnızca bir yıl boyunca sürdürecektir ve bu yönetimi ne daha sonra elinde tutabilecek ; ne de yeniden bu göreve atanabilecek‐ tir. Bu yöneticiler kralın danışmanları arasından se‐ çilmelidir (bu konuyu XV. paragrafta ve daha son‐ raki paragraflarda ele alacağız) ya da danışmanlık

görevi yapmış kişiler arasından seçilmelidir. XI — Tüm kentlerin insanları ve çiftçiler, yani tüm yurttaşlar, birbirlerinden adlarıyla ve bazı be‐ lirtilerle ayrılan klanlar halinde bölünmelidir; bu topluluklarda doğacak olanlar yurttaşlar arasına ka‐ tılacaklardır ve silah taşıyacak ve yükümlülüklerini kavrayacak yaşa gelir gelmez adları topluluğun lis‐ tesine yazılmış olacaktır, herhangi bir ağır suçtan ötürü lekelenmiş olanlar, dilsizler, bunaklar ve kö‐ lelik görevi verilmiş hizmetkârlar elbette bunun dı‐ şındadır. XII. —  Tarlalar ve tüm toprak ve gerekirse ev‐ ler kamu mülkiyetinde olacaktır, yani sitede iktidar rı elinde bulunduranın mülkiyetinde olacaktır ve kentte oturanlara da kırsal alanda oturanlara da yıl‐ lığına kiralanacaktır ve barış zamanı herkes her türlü vergiden bağışık tutulacaktır. Kira olarak öde‐ nen paraların bir bölümü devletin gereksinmelerine ayrılacaktır; bir bölüm para da kralın kişisel har‐ camalarına ayrılacaktır. Gerçekte barış zamanında savaşa hazırlık olmak üzere kentler tahkim edile‐ cek ve savaş gemileriyle öbür sarvaş gereçleri kulla‐ nıma hazır tutulacaktır. XIII. — Herhangi bir klandan ortaya çıkan her‐ hangi bir kral bir kere seçildi miydi kralın çevre‐ sinden gelenler dışında hiç kimse soylu sayılmaya‐ caktır ve bu yüzden bu kişiler onları hem kendi klan‐ larından hem öbür klanlardan ayıracak krallık işa‐

retleri taşıyacaklardır. XIV. — Kralla kandaş olan, yani krala üç dört göbek öteden hısım olan erkeklerin evlenmesi yasak‐ lanacaktır; bu kişilerin sahip olabilecekleri çocuklar yasadışı sayılacak ve her türlü şereften yoksun ola‐ caklardır; bunlara anababalarından miras kalmaya‐ caktır; anababalarının malları krala geçecektir. XV. — Krala yardım edecek birçok danışman bulunmalıdır; bunlar görev derecesi bakımından he‐ men kraldan sonra gelmeli ve yalnızca yurttaşlar a‐ rasından seçilmelidirler: her klandan üç ya da dört kişi (klan sayışa altı yüzü geçmiyorsa bu beş kişi de olabilir) hep birlikte kurul üyesi olacaklardır; bu ki‐ şiler yaşam boyu değil, üç, dört ya da beş yıl bu adı taşıyacaklardır, öyle ki her yıl topluluğun üçte biri, dörtte biri ya da beşte biri yenilenecektir ve her klandan seçilen kişiler arasında en az birinin hukuk konusunda bilgili olmasına özen göstermek gereke‐ cektir. XVI. — Bu seçim yılın belli bir döneminde kral tarafından yapılmalıdır, kral da yeni damşman‐ ların seçimi için belirlenmiş olacaktır; her klan elli yaşma gelmiş bulunan ve kurula uygun olarak aday‐ lık düzeyine ulaşmış olan üyelerinin adlarını krala bildirecektir. Kral istediği kişileri bunlar arasından seçecektir. Seçilme sırası bir hukukçuya geldiği za‐ man krala yalnızca hukuk biliminde derinleşmiş ki‐ şilerin adları bildirilecektir. Belirlenen süre içinde

görevlerini yerine getirecek o] an danışmanlar ne da‐ ha uzun bir süre görevde kalabilecekler ne de ara‐ dan beş ya da daha çok yıllık bir süre geçmeden a‐ day listesinde yer alabileceklerdir. Her klandan her yıl bir üyenin seçilmesini gerektiren neden şudur: kurulun kimi zaman deney geçirmemiş acemilerden kimi zaman da deneyler geçirmiş kişilerden oluşma‐ sı doğru değildir, bütün kurul üyeleri aynı anda ve‐ killiklerini tamamlarlar ve yerlerini yeni danışman‐ lara bırakırlarsa bu durum kendini göstermekte ge‐ cikmeyecektir. Oysa tersine her yıl her klandan bir üye seçilirse kurulun ancak beşte biri, dörtte biri ya da en çok üçte biri deneysiz kişilerden oluşacaktır. Aynca kral başka işlerden ötürü ya da herhangi bir nedenden ötürü alakonulduğu için yeni danışmanları seçemiyorsa, kral başka danışmanlar seçinceye ka‐ dar ya da yapılmış bulunan seçimi onaylayıncaya ka‐ dar işbaşmdaki üyeler geçici bir seçim yapacaklar‐ dır. XVII. — Kral kamu yararı için ne gibi kararlar almak gerektiğini bilsin diye, bu kurulun temel gö‐ revi devletin temel yasasını korumak. ve sorunlarla ilgili düşüncesini bildirmek olacaktır ve kral hiçbir konuda kurulun düşüncesini öğrenmeden karar ve‐ remeyecektir. Çoğu zaman görüldüğü gibi kurulun düşüncesi ortak değilse ve sorun iki üç defa ortaya konulduğu halde! halâ birçok görüş bulunuyorsa, so‐ run daha çok geciktirilmemeli ve uzlaşmayan görüş‐ ler krala XXV. paragrafta göstereceğimiz biçimde ile‐ tilmelidir.

XVIII. — Kurulun görevi aynı zamanda krallı‐ ğın yasalarını ve buyrultularını yayımlamak, kralın yardımcıları Sıfatıyla yasaların uygulanmasını ve dev‐ letle ilgili her türlü yönetimi gözetmek olacaktır. XIX. — Yurttaşlar kurulun aracılığı dışında hiç‐ bir biçimde kralın karşısına çıkamayacaklardır; tüm dilekçeler ve istekler kurul tarafından krala bildiril‐ meden önce kurula aktarılacaktır. Yabancı sitelerin elçileri için de kralla konuşmak olanağı ancak kurul aracılığıyla doğabilecektir. Dışarıdan krala gönderil‐ miş mektuplar kendisine kurul tarafından, verilecek‐ tir, genellikle krala sitenin ruhu olarak bakılmalıdır, ama kurul insanda duyu organlarının tuttuğu yeri tutacaktır. Kurul bir bakıma sitenin bedeni olacak‐ tır; ruh bu beden aracılığıyla devletin durumunu göz önünde bulunduracaktır ve kendisi için en iyi olana karar verdikten sonra eylemde bulunacaktır. XX. — Kralın oğullarını yetiştirmek görevi de kurula ait olacaktır, kral küçük bir çocuk ya da bir delikanlı bırakarak öldüğü zaman da bu kurul koru‐ yuculuk işini üstlenecektir. Bu arada kurulun kral‐ sız kalmaması için kralın yasal ardılı iktidar sorum‐ luluğunu yüklenebilecek yaşa gelinceye kadar devle‐ tin en yaşlı soylusu kralın yerini tutacaktır. XXI. — Kurula aday olacak kişiler, düzeni, temel ilkeleri, sitenin durumunu ve koşullarını bilen yurt‐ taşlar olmalıdır; hukukçu olmak isteyen bir kişi uyru‐

ğu olduğu sitenin düzeni ve koşulları yanında, kendi sitesiyle ticaret yapan öbür sitelerin düzenini ve ko‐ şullarını da bilmelidir. Ama yalnızca yasalara karşı suç işlemeden elli yaşma gelmiş olanlar aday liste‐ sinde yer alabilecektir. XXII. — Tüm üyeler hazır bulunmadıkça kurul devlet işleriyle ilgili hiçbir karar alamaz. Hastalık‐ tan ötürü ya da herhangi bir nedenden ötürü bir kurul üyesi kurulda bulunamıyorsa, danışmanlık görevlerin‐ de bulunmuş ya da seçim listelerinde yer almış bulu‐ nan aynı klandan bir üyeyi kendi yerine göndermek zorunda olacaktır. Bunu yapmazsa ve kurul onun yokluğundan ötürü bir sorunun tartışılmasını ertele‐ mek zorunda kalırsa, bu üye büyük bir para cezası‐ na çarptırılacaktır. Ama bu kural yalnızca tıüft ı dev‐ leti ilgilendiren bir sorun söz konusu olduğu zaman uygulanmalıdır; örneğin savaş ya da barış söz konu‐ su olduğu zaman ya da ticaret söz konusu olduğu za‐ man, bir yasanın kaldırılması ya da koyulması söz konusu olduğu zaman, vb. bu kural uygulanmalıdır. Tersine şu ya da bu kentin bir sorunu, herhangi bir dileğin incelenmesi söz konusuysa kurul çoğunluğu‐ nun hazır bulunması yeterli olacaktır. XXIII. — Yurttaş klanları arasında tam anla‐ mında eşitlik olabilmesi için ve ayrılacak sandalye, verilecek önergeler, yapılacak konuşmalar konusun‐ da belli bir düzenin gözetilmesi için her klan sırayla önceliğe sahip olacak ve bir oturumda birinci sırada olan klan öbür oturumda sonuncu sırayı alacaktır.

Bir klanın temsilinde ilk seçilen ilk sırayı alacaktır. XXIV. — Devlet memurları kurula devlet yöne‐ timiyle ilgili bilgiler verebilsinler diye, kurul genel durum üzerine bilgi alabilsin diye ve karara bağlan‐ ması gereken sorunlar olup olmadığını görsün diye yılda en az dört defa toplanacaktır. Gerçekte bu ka‐ dar çok sayıda yurttaşın sürekli olarak kamu işleriy‐ le uğraşması olanaksızdır; ama kamu işleri sürün‐ cemede bırakılamayacağından kurulun elli üyesi ya da daha çok üye kurulun iki oturumu arasında kalan zamanda kurulun yerini tutmakla görevlendirilecek‐ tir; bu sürekli küçük kurul kralın yakınında bir yer‐ de her gün toplanacaktır ve gene her gün hazine iş‐ leriyle, kentlerle, tahkimatlarla, kralın oğullarının eğitimiyle ve genel olarak, daha önce sözünü ettiği‐ miz büyük kurulun bütün görevleriyle uğraşacaktır, yalnız karara bağlanmamış işler konusunda karar ve‐ remeyecektir. XXV. — Kurul kendisine hiçbir çağrı yapılma‐ dan toplanınca oturumda ilk sırada bulunan klanın üyelerinden beş ya da altı hukukçu ya da daha çok hukukçu kralın yanma gidecek ve ona durumu anlat‐ mak ve kurula önerilmesini istediği şeylerle ilgili bilgileri almak üzere krala, varsa dilekçeleri ya da mektupları iletecektir. Bu bilgileri alınca üyeler ku‐ rulda toplanmak üzere dönecekler ve başkan olan üye oturumu açacaktır. Belli bir ağırlık taşıdığı üye‐ lerden biri tarafından belirlenen bir sorun hemen ele alınmayacak ama alınması gereken kararın el‐

verdiği ölçüde beklenecektir. Kurulun toplanmadı‐ ğı süre boyunca klanlardan her birini temsil eden da‐ nışmanlar sorunu aralarında ele alabilecekler ve ken‐ dilerine çok önemli gözüküyorsa, kurul üyesi öbür yurttaşlarla ya da kurula aday yurttaşlarla görüşe‐ bileceklerdir. Kurulun toplanması gereken zamanda g elememişler se klanları oylamada yer almayacaktır (çünkü her klanın yalnızca bir oyu vardır). Tersi durumda klanın hukukçusu kurula en doğru bilinen görüşü sunacaktır ve öbür klanlar da aynı biçimde davranacaklardır. Bütün bu görüşler ve bu görüşle‐ ri oluştturan nedenler anlaşıldıktan sonra kurulun ço‐ ğunluğu görüşü yerinde bulursa yeni bir konuya ge‐ çilecektir; oturum yeniden belli bir tarihe bırakıla‐ caktır; oturumun bitiminde her klan son fikrini be‐ lirtmek zorunda olacaktır: Buna göre dilekler yalnız‐ ca bütün üyelerin bulunduğu kurulda kabul edile‐ cektir ve en az yüz olumlu oy alamayan görüş kesin‐ likle düşecektir. Öbür görüşler kurul üyesi tüm hu‐ kukçular tarafından kral her topluluğun gerekçele‐ rini öğrendikten sonra istediği görüşü seçsin diye kendisine bildirilecektir. Hukukçular daha sonra tek‐ rar kurula döneceklerdir; kurulda herkes kralın sap‐ tadığı bir zamanda onun kendisine sunulan görüşler‐ den hangisinin uygulanmasını istediğini ve ne yapıl‐ masını istediğini öğrenmek üzere bekleyecektir. XXVI. — Adaleti sağlamak için yalnızca hukuk‐ çulardan meydana gelen bir kurul oluşturulacaktır; bu kurulun görevi anlaşmazlıkları gidermek ve suç‐ luları cezalandırmaktır; bununla birlikte hukukçu‐

ların verdiği tüm kararlar büyük kurulun yerini tu‐ tan sürekli küçük kurul tarafından onaylanmalıdır; büyük kurulun görevi de bu kararların hukuk ku‐ rallarına uygun olarak ve yansız olarak verilip ve‐ rilmediğini incelemektir: Taraflardan biri, davayı kaybetmiş olan taraf, yargıçlardan birisinin karşı ta‐ raftan rüşvet aldığını ya da davacının, iyiliğini iste‐ diğini ya da ona kin duyduğunu ya da, sonuç olarak yasal biçimlerin gözetilmediğini kanıtlarsa sorunun bütünüyle yeniden ele alınması gerekecektir. Belki bu hükümler, bir cinayet olayı söz konusu olduğun‐ da kanıtlardan çok işkenceyle bir suçlu bulmak alış‐ kanlığında olanlara kabul edilmez görünecektir. Bu‐ nunla birlikte ben sitenin en iyi biçimde yönetilme‐ siyle uyuşan yargılama sistemi dışında yargılama sistemi tanımıyorum. XXVII. — Bu yargıçlar çok sayıda ve tek sayı‐ da f olmalıdır, en az altmışbir ya da elli bir tane ve her yurttaş klanından tek bir kişi seçilmelidir, "bu kişi yaşam boyu bu görevde kalmayacak, her yıl yargı kurulunun üyeleri başka klanlardan gelen ve kırk yaşında olan üyelere yenlerini bırakacaklardır. XXVIII. — Bu kurulda tüm yargıçlar hazır bu‐ lunmadan hiçbir karar verilmemelidir. Yargıçlardan biri hastalık nedeniyle ya da başka bir nedenle uzun sürerdir yerinde yoksa bir yedek üye seçmek gereke‐ cektir. Oylamaya gidildiği zaman herkes oyunu açık olarak değil kapalı olarak kullanacaktır.

XXIX. — Bu kurulun üyelerine ve büyük kuru‐ lun sürekli küçük kurulunun üyelerine ödenecek ödenekler hükümlülerin malları üzerinden alınacak‐ tır. Bunun dışında her türlü kişisel davada, davayı kaybeden kişi uyuşmazlığın önemine göre değişen belli bir para ödemek zorunda olacak vs bu paradan her iki kurul da yararlanacaktır. XXX. — Her kentte bu kurullara başka kurullar eklenecektir; bu kurulların üyeleri yaşam boyu üye olarak kalmayacaklar, ama her yıl bölüm bölüm deği‐ şeceklerdir ve üyeler bu kentte oturan klanların in‐ sanları olacaktır. Ama bu konuyu daha da derinleş‐ tirmek gerekmiyor. XX!XI. — Barış zamanında milis hiçbir ödenek almayacaktır, savaş zamanmdaysa her asker için an‐ cak gündelik yaşamı sağlayacak biçimde hesaplan‐^ mış bir ücret alacaktır. Komutanlara ve birliklerin subaylarına gelince bunlar düşmandan elde edilecek ganimet dışında herhangi bir ücret beklemeyecek‐ lerdir. XXXII. — Bir yabancı bir yurttaşın kızıyla ev‐ lenirse çocukları yurttaş olarak kabul edilecek ve annenin bağlı olduğu klanın kütüğüne ' kaydedile‐ cektir. Devletin sınırları içinde yabancı anababalar‐ dan doğmuş olan ve burada yetiştirilecek olanların bir klanın başkanlarından yurttaşlık haklarını satın almasına izin verilecek ve bunlar böylece bu klanın üye kütüğüne kaydedileceklerdir. Klan başkanları

açgözlülüklerinden ötürü yurttaşlık haklarını bir yabancıya saptanan fiyatın üstünde bir fiyatla satsa‐ lar ve böylece yurttaş sayısını arttırmış olsalar bile bu konuda devlet için herhangi bir zarar söz konu‐ su değildir. Tersine yurttaş sayısını arttırmanın ve nüfusu çoğaltmanın yolları aranmalıdır. Yurttaş kü‐ tüklerinde yer almayan kişilere gelince bunların hiç olmazsa savaş zamanında iş görmeleri ya da işsizlik‐ lerini karşılayacak bir vergi ödemeleri yerinde olur. XXXIII. — Barış zamanında, barış konusunda ya da barışı korumak konusunda görüşmeler yapmak için yabancı sitelere gönderilen elçiler yalnızca soy‐ lular .arasından seçilecektir ve bu kişiler harcamaları‐ nı kralın özel hazinesinden değil sitenin hazinesin‐ den sağlayacaklardır. XXXIV. — Saraya giden ve kral çevresinden olan kişiler — kral bu kişilere kendi kasasından aylık ver‐ mektedir— her türlü çalışmadan ve her türlü kamu görevinden dışta tutulmalıdır. Koruma görevlilerini karıştırmamak için bilerek kralın kendi özel kasa xuıdsm ödeme yaptığı kişiler sözünü kullandım. Çün‐ kü kentin yurttaşlarından başka koruma görevlisi bulunmamak gerekir; yurttaşlar ücretsiz olarak sı‐ rayla kralın kapısını beklemelidirler. XXXV. — Ancak barış amacıyla savaş yapmak gerekir ve savaş bittiği anda silahlar bırakılmalıdır. Kentler ele geçirildiğinde ve düşman yenilgiye uğ‐ ratıldığında öyle barış koşullan öne sürmelidir ki

alman kentler korumasız kalsın ya da düşmana an‐ laşma yoluyla bunları geri satın alma olanağı veril‐ melidir (böylece güçleri her zaman korku uyandıra‐ cak bir duruma geliyorsa) bunları bütünüyle yok et‐‐ mek ve oturanları başka yerlere aktarmak gerekir. XXXVI. — Kralın yabancı bir kadınla evlenme‐ sine'izin verilmeyecektir, ancak kendi ailesinden ya da bir yurttaşın ailesinden seçilen bir kızla evlene‐ bilecektir; bir yurttaşın kızıyla evlenmesi koşuluyla kızla kanbağı bulunan kişiler hiçbir kamu işiyle uğ‐ raşamıyacaklardır. XXXVII. — İktidar bölünmez olmalıdır. Buna göre kral birçok çocuğa sahipse, doğal hukuk gereği, yerine geçecek olan en büyük çocuktur. Krallığın bu çocuklar arasında bölünmesine de  krallığın tüm ço‐ cuklar ya da birkaç çocuk arasında bölünmemesine de yanaşmamak gerekir ve hele devletin bir bölümü‐ nün bir kıza çeyiz olarak verilmesine hiç izin  verilmemelidir, çünkü kızlar hiçbir nedenle iktidar kalıtçısı  olmamalıdırlar. XXXVIII. — Kral erkek çocuk bırakmadan ölür se, bir yabancıyla evlenmiş olması ve bu kadından boşanmak istememesi durumu dışında kralın en ya‐ kın akrabası iktidara kalıtçı olacaktır. XXIX. — Her yurttaş 3. bölümün V. paragrafı gereği kralın tüm emirlerine, yani büyük kurul ta‐

rafından yayımlanmış tüm buyrultulara uymakla yü‐ kümlüdür, bunları s‐ıçma bulsa da vs her yurttaş ya‐ sal açıdan bunlara karşı çıkma hakkına sahip ola‐ caktır. .Mutlak yönetim düzeninde bir devletin :te‐ mel ilkeleri, kalıcı olmak için dayanması gereken te‐ meller bunlardır, bu devleti bundan sonraki bölüm‐ de tanıtlayacağız. XL. — Din konusuna gelince, tapınaklar kent harcamalarıyla yaptırılmamak gerekir, bir kentte inanç üzerine temelîanmiş yasalar da bulunmak gerekir, yeter ki bu yasalar kışkırtıcı olmasınlar ve sitenin temellerini yıkmasınlar. Kendilerine dinsel bir tabuyu kamusal olarak kullanma özgürlüğü ta‐ nınmış :>lan kişiler kendileri için isterlerse tapmak‐ lar yapabilirler. Krala gelince, sarayında istediği di‐ ni uygulayabileceği kendine ait bir tapınağı bulu‐ nacaktır. YEDİNCİ BÖLÜM Soyluluk devletinde çok sayıda patrisyen olması gerektiği üzerine; soyluluk devletinin üstünlüğü üzeri‐ ne; soyluluk devletinin, mutlak devlete, mutlakyöne‐ tim düzenindeki devletten daha yakın olduğu, bu yüzden de özgürlüğün korunmasına daha uygun düştüğü üze‐ rine. I. — Buraya kadar mutlakyönetim düzenindeki devleti inceledik. Şimdi de bir soyluluk devleti ayakta kalmak için nasıl örgütlenmelidir, bunu görelim. Böyle

bir devlete soyluluk devleti diyoruz, çünkü iktidar tek kişinin değil, halktan seçilmiş ve daha sonra Patrisyen adını vereceğimiz birkaç kişinin elindedir. Seçilmiş söz‐ cüğünü bile bile söyledim, soyluluk devletiyle demok‐ ratik devlet arasındaki başlıca aynm buradadır da onun için; bir soyluluk devletinde yönetime katılma hakkı ancak seçimle elde edilir, oysa bir demokraside bu, do‐ ğumla birlikte kazanılan ya da kurayla elde edilen bir haktır (yeri gelince bundan söz edeceğiz). Böylece tüm halkın patrisyen sayıldığı bir devlette bile, kalıt hakkı da genel bir yasa gereği başkalarına aktarılan bir hak da sözkonusu değilse, o devlet soyluluk devleti olarak kalır, çünkü ancak seçimle patrisyenlere katılınmakta‐ dır. Oysa yalnızca iki patrisyen bulunsaydı, bunlardan biri öbüründen güçlü olmaya çalışacak ve her ikisinin de büyük gücü bulunduğundan devlet iki parçaya ya da iktidarı ellerinde tutanlar üç, dört ya da beş kişiy‐ seler üç, dört ya da beş parçaya bölünecekti. Bölü‐ şenlerin sayısı ne kadar çok olursa bu parçalar da o kadar güçsüz olacaklardır. Buna göre bir soyluluk dev‐ letinin kalıcı olabilmesi için olabildiğince az sayıda pat‐ risyen bulunacaktır, patrisyenlerin sayısı zorunlu ola‐ rak devletin büyüklüğü gözönünde tutularak saptana‐ caktır. II. — Pek büyük olmayan bir devlette öbürlerinden üstün durumda bulunan yüz kişi düşünün; tüm güç onların egemenliğine bırakılmış olsun, dolayısıyla içle‐ rinden biri ölünce, yerine geçecek meslekdaşlarını pat‐ risyenler arasından seçmek haklan olsun. Bunlar var güçleriyle çocuklarının ya da yakınlarının kalıtçı olma‐

sına çalışacaklardır; demek ki iktidar mutlu bir ras‐ lantı sonucu patrisyenlerin çocukları ya da yakınları olanların elinde bulunacaktır her zaman. Oysa raslantı sonucu saygınlık kazanmış bu yüz adamdan yeteneğiyle, aydınlık bakışıyla sivrilen üç kişi çıkar en çok. Demek ki iktidar yüz kişinin değil, herkesi kolayca kendilerine çekebilecek durumda olan, düşünce yönü yüksek üç kişinin elinde bulunacaktır ve bunlar insanda doğal olarak bulunan bir tutkuyla mutlakyönetim yolunu tu‐ tacaklardır. Böylece, hesabımız doğruysa, büyüklüğü en az yüz yetenekli insan gerektiren bir devlette en az beş bin patrisyen bulunmalıdır. Gerçekte yüksek kavra‐ yışlı yüz insan bulmak hiç de zor bir şey değildir, yük‐ sek görevlere gözdiken ve bunları elde eden elli kişi arasında devleti daha iyilere bırakmayacak biri her za‐ man çıkar, böylece ötekiler en iyilerin erdemini öykün‐ meye çalışsalar da. III. — Tüm patrisyenlerin, devletin başkenti olan ve Site'ye ya da Cumhuriyet'e adını veren aynı kent‐ ten gelmeleri alışkanlık olmuştur, eskiden Roma'nm durumu buydu, bugün de Venedik'in, Cenova'nın du‐ rumu budur. Buna karşılık Hollanda Cumhuriyeti adını tüm eyaletlerden alır, bu da bu devletin uyrukları için daha büyük bir özgürlük anlamı taşır. Ama bir soy‐ luluk devletinin dayanması gereken temel ilkeleri be‐ lirlemeden önce, tek kişiye bırakılmış bir iktidarla ol‐ dukça kalabalık bir Meclis'e verilmiş iktidar arasındaki ayrımı belirlemek gerekir. Çok büyük bir ayrımdır bu. Her şeyden önce, bir kişinin gücü tüm devleti elde tut‐ makta iyice yetersiz kalır (bunu bir önceki bölümün

I. paragrafında belirttik). Aynı şeyi bir Meclis için söy‐ lersek saçma olur, yeter ki bu kalabalıkça bir Meclis olsun: bir Meclis'te çok kişi var demek bu Meclis'in devleti elde tutacak yetenekte olduğunu söylemektir. Demek ki bir kral kesinlikle danışmanları olsun iste‐ yecektir, oysa bir Meclis böyle bir şeye gerek duymaz. Ayrıca krallar ölümlüdür, Meclisler'se uzun zamap var‐ lıklarım sürdürürler; buna göre iktidar bir kere bir Meclis'e aktarıldı mıydı bir daha kitleye dönmeyecek demektir, oysa bir önceki bölümün XXV. paragrafında gördük, mutlakyönetim düzeninde durum böyle değil‐ dir. Üstelik kralın gücü çoğu kez sözde kalır; ya ya‐ şiffln küçüklüğünden, ya hastalığından, ya ihtiyarlığın‐ dan ya da başka bir nedenden ötürü. Oysa bir Meclis'in gücü durağandır. Bundan başka bir insanın istemi de‐ ğişken ve kararsızdır, bu yüzden mutlakyönetim düze‐ ninde her yasa kralın ortaya konmuş bir istemidir (bir önceki bölümün I. paragrafında gördüğümüz gibi) ama kralın her istemi yasa gücünde olmamalıdır, oysa ye‐ terince kalabalık bir Meclis'in istemi üzerine aynı şeyi söyleyemeyiz. Meclis danışmana gerek duymadığına gö‐ re (bunu az önce gösterdik) ortaya koyduğu her istem elbette yasa gücünde olacaktır. Demek ki, oldukça ka‐ labalık bir Meclis'e verilen iktidar mutlaktır ya da mut‐ laka çok yakındır. Mutlak bir güç varsa bu ancak tüm halkın gücü olabilir. IV. — Bununla birlikte soyluluğun elde tuttuğu bir iktidar (daha önce gösterdiğimiz gibi) halk kitle‐ sine hiçbir zaman dönmediğine göre ve bunun tartışı‐ lacak bir yanı olmadığına göre, Meclis'in her istemi

mutlak olarak yasa gücünde olduğuna göre bu iktidar mutlak diye alınmalıdır, dolayısıyla bu iktidarın te‐ melleri ancak Meclis'in istemindedir, buyruğundadır, halk kitlesinin ileri görüşlülüğünde değildir, çünkü halk kitlesi kurullara girmemekte ve seçime katılması isten‐ memektedir. Demek ki uygulamada iktidarın mutlak olmamasına yolaçan neden halk kitlesinin iktidarı elin‐ de bulunduranlara korkutucu gözükmesidir; halk gene de bir ölçüde özgürdür; bu Özgürlüğün yasal anlatır... yoktur ama sessiz bir biçimde de olsa istenmiş ve elde edilmiştir. V. — Buna göre soyluluk devleti, kendisini mut‐ lak bir devlete en çok yaklaştıracak kurumlara sahip olduğu zaman en iyi durumda olacaktır, yani halk kit‐ lesi olabildiğince az korkutucu olduğu zaman ve dev‐ letin kuruluşu gereği kendisine verilen özgürlük dı‐ şında özgürlüğü bulunmadığı zaman en iyi durumda olacaktır; bu özgürlük halk kitlesinden çok tüm dev‐ letin hakkıdır, onu yalnızca üstün durumda olanlar savunur ve korur. Bir önceki paragraftan da anlaşıl‐ dığı gibi ve kendiliğinden görüldüğü gibi, böylece uy‐ gulama ve kuram tam anlamıyla uyuşur; çünkü iktidar patrisyenlerin elinden çıktığı ölçüde pleb kendine da‐ ha çok hak tanınmasını isteyecektir; Güney Almanya'da, gündelik dilde Güden adı verilen zanaatçı birliklerinin durumu budur. VI. — Meclis'e mutlak bir güç verilmiş olsun, bu plebin köle durumuna düşmekten korkması için bir neden olamaz. Çünkü oldukça kalabalık bir Meclis'in

istemini akıldan çok istek belirleyecektir, duygular in‐ sanların bir bölümünü şu yana bir bölümünü bu yana çeker ve insanlar ancak istekleri iyiye ya da hiç ol‐ mazsa görünüşte iyiye yöneldiği zaman ortak yönetici düşünceye sahip olabilirler. VII. — Demek ki bir soyluluk devletinin temel il‐ kelerini belirlerken her şeyden önce bu ilkelerin yal‐ nızca bu yüce Meclis'in istemine ve gücüne dayanma‐ sını gözetmek gerekir; bu öyle koşullarda gerçekleş‐ melidir ki Meclis elden geldiğince kendi kendisinin efendisi olsun ve halktan korkması için bir neden bu‐ kmmr.sın. Bu ilkeleri belirleyebilmek için ancak mut‐ Ir.kyönetim düzenindeki bir devlete uygulanabilen ve soyluluk yönetimine yabancı olan barış ilkelerini göz‐ den geçirelim. Mutlakyönetime özgü bu ilkelerin yeri‐ ne aynı sağlamlıkta ve soyluluk yönetimine uygun il‐ keler koyarsak ve daha önce ortaya koyduğumuz be‐ lirlemelerin geçerliliğini sürdürürsek tüm ayaklanma nedenleri elbette kalkacaktır ve soyluluk devleti mut‐ lakyönetim düzenindeki devlet kadar güvenli olacak‐ tır, hatta daha güvenli olacaktır, barışa ve özgürlüğe dokunmadan mutlakyönetim düzenindeki mutlak dev‐ lete yaklaştığı ölçüde durumu daha iyi olacaktır. Ger‐ çekte devlet biçimi aklın gösterdiği yolla ne kadar uyu‐ şursa mutlakyöneticinin hukuku o kadar büyük olur, dolayısıyla barışın ve özgülüğün korunmasını o ölçüde kabul eder. Buna göre, soyluluk devletine uymayan ilkeleri atmak için, altıncı bölümün IX. paragrafındı ortaya Koyduğumuz ilkeleri yeniden ele alalım ve ona uyan ilkeleri belirleyelim.

VIII. — Her şeyden önce bir ya da birkaç kent kurulmalı ve bunlar güçlendirilmelidir, bu noktada herkes birleşir. Ama devletin başkenti ve daha sonra sınırlarda yer alan kentler öncelikle güçlendirilmeli‐ dır. Bütün devletin başında bulunan ve hukuku en bü‐ yük olan kent öbür kentlerden daha güçlü olmalıdır. Ote yandan kentlilerin kianiara bölünmesinde hiçbir yarar yoktur. IX. — Silahlı gücü oluşturanlara gelince, soyluluk devletinde eşitlik herkes için değil, yalnızca patrisyen‐ ler için geçerli olduğuna göre ve özellikle de patris‐ yenlerin gücü plebin gücünden büyük olduğuna göre, bu devletin yasaları ya da temel hukukları elbette mi‐ lisin yalnızca uyruklardan meydana gelmesini zorunlu kılamaz. Ama hiç kimse askerlik sanatı konusunda iyice bilgi sahibi olmadan patrisyenlere katılmamalı‐ dır. Bazılarının düşündüğü gibi, uyrukların ordunun dışında kalmasını istemek bir çılgınlıktır. Ayrıca ordu ödeneği uyruklara ödendiği zaman ülkede kalır, oysa yz: bancılara ödenirse bu ülke için bir kayıp olur, bu da devletin başlıca gücünü zayıflatacaktır, çünkü pro aris et focis olmak üzere döğüşülünce eşsiz bir erdemle döğüşülür elbette. Buradan anlıyoruz, ön‐ derler'in, tribunuslar'm, centuriolar'ın tümü yalnızca patrisyenlerden seçilmelidir. Tüm yükselme umudun‐ dan ve tüm şereflerden uzak kalmış askerlerden nasıl yüreklilik bekleyebiliriz? Oysa zorunlu olduğu halde yabancı bir askeri savaşa sokmayı patrisyenlere yasak eden bir yasa ortaya koymak, patrisyenlerin kendilerini

korumaları ve ayaklanmaları bastırmaları açısından da başka herhangi bir durum açısından da akıllıca bir tutum olmadığı gibi, bu bölümün III., IV. ve V. pa‐ ragraflarında sözünü ettiğimiz şeye, patrisyenlerin yü‐ ce hakkına ters düşer. Ordunun ya da tüm silahlı gücün başkomutanına gelince, bu başkomutan bu göreve yal‐ nızca savaş zamanında atanmalı, yalnızca patrisyenler arasından seçilmeli, kumandanlık görevlerinin başında ancak bir yıl kalmalı, bu görevde ne daha uzun zaman tutulmalı ne de bu görevlere yeniden çağınlmalıdır. Bu hukuk kuralı bir mutlakyönetimden çok bir soy‐ luluk devletinde gösterir kendini. Gerçekten, yukarda da söylediğimiz gibi, tek kişinin iktidarını başkasına aktarmak özgür bir Meclis'in iktidarmı te>c kişiye ak‐ tarmaktan çok daha kolaydır, ama gene de patrisyen‐ ler sık sık generallerinin kurbanı olurlar, cumhuriyet yönetiminin en kötü yanı da budur. Bir mutlakyönetici devrilince iktidar bir zorbadan öbürüne geçmiş olur, başka bir şey değil, oysa bir soyluluk yönetiminde dev‐ let yıkılmadan ve en yetenekli insanlar yokedilmeden böyle bir şey gerçekleştirilemez. Roma bu tür devrim‐ lerin en üzücü örneklerini vermiştir. Öte yandan, mut‐ lakyönetimi incelerken, silahlı güç ödeneksiz hizmet etmelidir demiştik, bunu söylememize yol açan neden ortadan kalkmış bulunuyor. Uyruklar kurullara gire‐ mediklerine göre ve oy kullanmaya çağırılmadıklarına göre, ya/bancı kişilermiş gibi düşünülmelidirler, onlara orduya alınmış yabancılardan daha kötü davranmak da gerekmez. Onların kendilerini göstermelerinden, kurullar yardımıyla öbürlerinden daha çok yükselme‐ lerinden de korkmamak gerekir. Ayrıca, askerler yap‐

tıklarını gözlerinde çok büyütmesinler diye patrisyen‐ lerin, askeri hizmetler için ödenek vermeleri yerinde olur. X. — Patrisyenlerin dışında herkes yabancı sayıl‐ dığı için tarlaların, evlerin ve tüm ülkenin korkusuzca kamu malı durumuna getirilmesi ve oturanlara yıllık kira karşılığı verilmesi olanaksızdır. Uyrukların mal‐ larını istedikleri gibi taşımalarına izin verilirse, ken‐ dilerine iktidarda yer olmadığı için verimsiz yıllarda kentleri kolayca bırakıp giderler. Demek ki tarlaları ve topraklan uyruklara kiralamak değil satmak gere‐ kir, şu koşulla ki, uyruklar yıllık ürün üzerinden her yıl bir vergi ödemelidirler, Hollanda'da kural budur. XI. — Bu belirlemelerden soma yüce Meclis'in sağlam bir biçimde dayanması gereken ilkelere geçi‐ yorum. Bu bölümün II. paragrafında gördük, pek bü‐ yük olmayan bir devlette Meclis üyeleri beş bin kadar olmalıdır. Demek ki iktidarın daha az kişinin eline düş‐ memesini, tersine devlet büyüdükçe iktidarı ellerinde, bulunduranların da orantılı olarak artmasını sağlamak için hangi yola başvurmak gerekir ve patrisyenler ars‐ smda eşitliği nasıl korumalıdır; işler kurullarda nasıl zaman yitirmeden ele alınabilir; kamu yararı nasıl gö‐ zetilebilir ve son olarak patrisyenlerin ve Meclis'in gü‐ cü halk kitlesinin gücünden daha büyük duruma nasıl getirilebilir ve halkın gene de bu durumdan acı duy‐ maması nasıl sağlanır, bunları araştırmak gerekivor. XII. — Öncelikle göz önünde tutmamız gereken

şey en büyük güçlüğün kıskançlıktan doğduğudur. Da‐ ha önce de belirttiğimiz gibi insanlar doğaları gereği birbirlerine düşmandırlar ve onları biraraya getiren ve birleştiren yasalara karşın doğalarını korurlar. Sa‐ nıyorum, bu yüzden demokratik devletler soyluluk dev‐ letlerine, soyluluk devletleri de mutlakyönetimlere dö‐ nüşür. Ben, soyluluk devletlerinden çoğunun demokra‐ tik devletler olarak kurulduklarına inanıyorum: yer‐ leşecek ülke arayan bir halk böyle bir toprak bulup işleyince tüm hukukunu koruyacaktır, çünkü hiç kimse iktidarı bir başkasına aktarmak istemez. Bir insanın başkası üzerinde ne ölçüde hukuku varsa öbürünün de bu insan üzerinde o kadar hukuku vardır demek ada‐ letlilik sayılır da kurulmuş bir topluma katılmak is‐ teyen yabancıların, emeklerini ve kanlarını ortaya ko‐ yarak ülkeye yerleşmiş bulunan insanlarla devlet için‐ de aynı haklara sahip olması hoş görülmez. Yabancı‐ lar bundan yakınmazlar bile, onlar iktidarda bulunmak için değil kendi işleriyle uğraşmak için göç etmişler‐ dir ve işlerini güvenlik içinde görme özgürlüğü tanın‐ sın başka bir şey istemezler. Bununla birlikte yaban‐ cıların sayısı gidecek artar, bunlar kendilerini kabul eden ulusun törelerine yavaş yavaş alışırlar, büyük gö‐ revlere yükselme haklarının olmayışı dışında öbür in‐ sanlardan, ayrı bir yanları kalmaymcaya kadar. Ancak yabancıların sayısı artarken birçok nedenden ötürü yurttaşların sayısı azalır. Gerçekte aileler yokolup git‐ mektedir. Toplumun dışma atılmış caniler vardır ve bunların çoğu yoksulluk çektikleri için kamu işlerini umursamazlar, oysa bu arada en güçlü kişiler salta‐ nat sürmekten başka bir şey düşünmemektedir. Böylece

iktidar yavaş yavaş birkaç kişinin eline geçer ve bir darbeyle sonunda tek kişiye bırakılır. Bu nedenlere bu tür devletleri yıkabilecek güçte olan başka neden‐ ler de eklenebilir, ama bunlar bilinen şeyler, bu konu üzerinde daha çok durmayacağım ve burada sözünü ettiğimiz devlet türünün hangi yasalarla ayakta tutul‐ ması gerektiğini göstereceğim. XIII. — Böyle bir devletin ilk yasası, patrisyenle‐ rin sayısıyla halk kitlesi arasında ilişki kuran bir yasa olmalıdır. Bu ilişki öyle olmalıdır ki kitle büyüdükçe patrisvenlerin sayısı da orantılı olarak artsın. Ve bu bölünen II. paragrafında belirttiğimiz gibi bu oran aşağı yukarı bir'e elli olmalıdır, yani bu sayının altına düşmemelidir, çünkü patrisyenlerin sayısı kitlertn sa‐ yısından çok daha büyük olabilir. Ancak patrisyenlerin sayısı çok az olursa tehlike başgösterir... Bu yasanın dokunulmaz bir yasa durumuna nasıl getirileceğini az sonrc‐ yerinde göstereceğim. XIV. — Patrisyenler belirli yerlerde oturan belirli ailelerden seçilir. Ama bu durumu kesin bir yasayla düzenlemek daha iyi olur. Ayrıca aileler sık sık ortadan silinirler, ailenin suçsuz olan öbür bireyleri dışta tutulamayacağı için patrisyenlik onurunun kalıtsal ol‐ ması durumu bu devlet biçimiyle tersleşir. Ama bu devlet biçimi bu bölümün XII. paragrafında tanıtladığı‐ mız demokratik devlete yaklaşır gibidir; 'böyle bir devlet‐ te az sayıda insan yurttaşları egemenlikleri aıtmda tutar. Öte yandan patrisyenlerin oğullarını ve kandaşlarını seç‐ melerine, ve dolayısıyla bazı ailelerin yönetim hakkını el‐

lerinde tutmalarına engel olmak olanaksızdır, hatta saçmadır, bunu bu bölümün XXXIX. paragrafında göstereceğim. Ama bu durum kesin bir yasayla ger‐ çekleştirilmemeli ve öbürleri dışta tutulmamalıdır (ye‐ ter ki bu kişiler devletin sınırları içinde doğmuş olsun‐ lar, ulusal dili konuşsunlar, bir yabancıyla evlenmiş ol‐ masınlar, namussuz bilinmesinler, köle ya da şarap ya da bira tüccarı gibi aşağı sayılan bir meslekten ol‐ masınlar; bununla birlikte devlet biçimini korur ve patrisyenierle halk kitlesi arasında varolması gereken ilişki sürer. XV. — Çok genç insanların seçilemeyecekleri ay‐ rıca bir yasayla saptanmışsa çok az sayıda ailenin ik‐ tidara gelmesi hiçbir zaman olmayacak bir şeydir; do‐ layısıyla yasa en az otuz yaşında olmayan bir kişinin aday listesinde yer alamayacağını kesinleştirmelidir. XVI. — Ayrıca tüm patrisyenler belirli tarihlerde kentin belirli bir yerinde toplanmalı ve kusurlu olan‐ lar, hastalık durumları ya da ivedi kamu işleri dışın‐ da, oldukça ağır bir para cezasına çarptırılmalıdır. Bu düzenleme olmazsa birçok kişi kendi kişisel işleriyle uğraşmaktan devlet işlerini savsaklayacakdır. XVII. — Bu Meclisin görevi yasalar yapmak ya da yasaları yürürlükten kaldırmak, patrisyenler ara‐ sından yeni meslekdaşlar seçmek ve tüm devlet me‐ murlarım atamaktır. Yüce gücü elinde bulunduran ki‐ şi biz Meclis'in böyle bir güce sahip olduğunu kabul etmiştik yasa yapmak ve yasaları yürürlükten kaldır‐

mak hukukunu bir başkasına versin de, gene de bu iktidarı verdiği kişi yararına hukukundan geçmesin, bu olacak şey değildir, çünkü yasa yapmak ve yasaları kaldırmak olanaklı olursa bir gün devlet biçimini de bütünüyle değiştirmek olanaklı olmaz mı? Yüce gücü elden bırakmaksızın, gündelik işleri varolan yasalara uyarak yönetmek görevini başkalarına vermekse ola‐ naklıdır. Ayrıca devlet memurları patrisyenler tara‐ fından değil de başka kimseler tarafından seçilselerdi, bu Meclis'in üyelerine patrisyenden çok gözbebeği de‐ mek yaraşırdı. XVIII. — Bazı halklar patrisyenler topluluğunun başına ya Venedik'te olduğu gibi yaşam boyu ya da Cenova'da olduğu gibi belli bir süre için bir devlet başkanı ya da bir önder getirmeyi alışkanlık edinmiş‐ lerdir, ama alman önlemler o kadar büyüktür ki bu durumun devlet için tehlikeli olduğu açıkça anlaşıl‐ maktadır. Bu yolun mutlakyönetime gittiğinden de kuş‐ ku yok. Tarihten anlayabildiğimiz kadarıyla bu alış‐ kanlığın biricik kökeni şudur: patrisyenlik kurumunun ortaya çıkışından önce bu devletler sanki bir kral ta‐ rafından yönetiliyorlarmış gibi bir devlet başkanı ya da bir site önderi tarafından yönetiliyorlardı, yani bir devlet başkanının seçilmesi ulus tarafından isteniyor‐ du, ama bu mutlak olduğu kabul edilen soyluluk dev‐ leti için gerekli değildir. XIX. — Yüce güç patrisyenler meclisi üyelerinin her birine değil de meclisin bütününe bağlı olduğuna göre (böyle olmazsa patrisyenler başıbozuk bir kalaba‐

lık durumuna düşer), yasalar tüm patrisyenleri ortak bir düşüncenin yönettiği birlikli bir bütün oluşturmaya zorlamalıdır. Ama yasalar da yeterli güce sahip değildir ve bu yasaların koruyucuları durumunda bulunan kişiler de onları çiğnerlerse kolayca bozulurlar ve bu kişilerin isteklerini dizginlemenin tek yolu kendilerine meslektaşları tarafından verilen cezadır, bu da tam an‐ laımy';‐. saçmalıktır; demek ki devlet düzeninin ve ya‐ salarının, paLrisyenlerin tümü tarafından korunmasını sağlayacak özgül bir yol aramak yerinde olur, aynı za‐ manda, patrisyenier arasında eşitliği olabildiğince ko‐ rumaya çalışmalıdır. XX. — Bir başkan ya da bir önder kurulda oy ver‐ diği zaman büyük bir eşitsizlik ortaya çıkar, çünkü kendisine işini iyi yürütebilmesi için büyük bir güç ta‐ nınmıştır. Buna göre durumu iyi değerlendirirsek, hiç‐ bir şey belli sayıda patrisyenden oluşmuş ikinci bir kurul kadar ortak esenliğe yararlı değildir; bu kurul yüce Mecîis'e bağımlı bulunacak ve görevi yalnızca ku‐ rullarla ve devlet memurlarıyla ilgili temel yasaların bozulmadan kalmasını gözetmek olacaktır. Bu ikinci kurulun üyeleri yasaya aykırı bir davranışta bulunan tüm devlet memurlarını mahkemeye çağırmak ve çı‐ karmak ve varolan yasalara göre mahkum etmek gü‐ cüne sahip olmalıdırlar. Bu kurulun üyelerine bundan böyle temsilci diyeceğiz. XXI. — Bu temsilciler yaşam boyu görev yapmak için seçilmelidirler. Çünkü belli bir süre için seçilirler‐ se, daha sonra başka devlet görevleriyle görevlendiri‐

lebilecek biçimde seçilirlerse, (XIX. paragrafta belirtti‐ ğimiz saçmalığa düşeriz yeniden. Ama uzun süreli bir yetki onları kibirlerinden yanlarına yaklaşılmaz insan‐ lar etmesin diye, temsilcilik görevlerine ancak altmış yaşma ulaşmış ve senatörlük yapmış (bu konuyla ilgili olarak bundan sonraki paragrafa bakınız) insanlar se‐ çilmelidir. XXII. — Bu temsilcilerin sayısını kolayca belirle‐ yebiliriz; bunun için de şu noktayı gözönünde tutma‐ lıyız: temsilcilerin patrisyenlere oranı tüm patrisyen‐ lerin halk kitlesine oranı kadar olmalıdır, nasıl ki pat‐ risyenler sayılan daha az olduğunda yöneticilik edemi‐ yorlarsa. Böylece temsilcilerin sayısı patrisyenlerin sa‐ yısı kadar olacaktır, patrisyenlerin halk kitlesi karşı‐ sındaki sayısı kadar, yani bir'e elli olacaktır. XXIII. — Temsilciler kurulunun görevini güven‐ lik içinde yerine getirebilmesi için bu kurula buyruk‐ larını yerine getirecek bir bölüm silahlı güç ayrılmalı‐ dır. XXIV. — Tüm temsilcilere ve tüm devlet memur‐ larına sabit bir ücret değil, hesaplanmış bir ücret öde‐ mek gerekir; bu ücret öyle hesaplanmalıdır ki kimse büyük zarar görmeden kamu yararına kötü hizmet ede‐ mesin. Soyluluk devletinde memurların maaş aldıkları kesindir, çünkü halkın büyük bölümü pleb'den oluş‐ maktadır, plebin güvenliğini de patrisyenler gözetirler, oysa plebin kendi işiyle uğraşmaktan başka yaptığı bir şey yoktur. Buna karşılık her kişi başkasının çıkarını

ancak kendi çıkarma katkısı olacağına inandığı zaman savunmakta olduğundan, işleri öyle düzenlemek gere‐ kir ki devlet görevini üstlenenler ortak esenliği özenle gözettiklerinde kendi çıkarlarına en iyi biçimde hiz‐ met etmiş olsunlar. XXV. — Temsilcilere verilecek ödenek ‐daha önce de gördüğümüz gibi, temsilcilerin görevi yasaların bo‐ zulmadan kalmasını gözetmektir‐ şu yoldan hesaplan‐ malıdır: Devletin sınırları içinde oturan her aile babası her yıl çok az bir para, örneğin bir gümüş çeyrek öde‐ melidir, böylece oturanların sayısı ve bunlardan ne ka‐ darının patrisyenleri oluşturduğu öğrenilecektir. Ayrı‐ ca her yeni patrisyen seçildikten sonra temsilcilere tu‐ tarı büyük olan bir para, örneğin yirmi ya da yirmi beş gümüş lira ödemelidir. Meclis toplantılarına katıl‐ mayan patrisyenlerin ceza olarak ödedikleri paralarla bir suç işlemiş memurların varlıklarından bir bölüm temsilcilere verilecektir; bu memurlar temsilcilerin önüne çıkmak zorunda olacaklar ve tüm varlıklarına el konulmasına kadar gidecek bir para cezasına çarp‐ kınlacaklardır. Bununla birlikte bu durumdan tüm tem‐ silciler değil, yalnızca her gün görevleri başında bulu‐ nan ve görevi temsilciler kurulunu toplantıya çağırmak olan kişiler yararlanacaklardır. Öte yandan temsilciler kurulundan her zaman aynı sayıda üye bulunması için yüce Meclis kararlaştırılan tarihte toplandığı zaman,her türlü sorundan önce eksik kalan üyelikleri tamamlaya‐. çaktır. Meclis'i seçime çağırmak temsilciler tarafından unutulursa, bu gecikmeyle ilgili olarak yüce Meclis'i uyarmak, temsilcilerin başkanından susmalarının ne‐

denini sormak ve yüce Meclis'in görüşünü almak se‐ nato başkanına düşer (Senato'dan az sonra söz edece‐ ğiz). Senato başkam da bir şey söylemiyorsa, konu Yük‐ sek Mahkeme başkanı tarafından yeniden ele alınır, o da aynı biçimde davranıyorsa sorun, temsilcilerin baş‐ kanına, Senato 'başkanına, Yüksek Mahkeme başkanına niye sustuklarını soran bir patrisyen tarafından da ele alınabilir. Son olarak, çok genç kişilerin patrisynelere katılmasını yasak eden yasaya uyulması için otuz ya‐ şma gelmiş ve yasal açıdan yönetimin dışında bırakıl‐ mamış tüm kişilerin adlarını temsilcilerin önünde lis‐ telere yazdırtmaları ve belli bir tutar karşılığında yeni sayginlıklarıyla ilgili simgeyi almaları gerekir; yalnız‐ ca kendilerine verilen bir nişan taşımalarına izin ve‐ rilecektir; bu da onların tanınmalarını ve başkaların‐ dan daha çok saygı görmelerini sağlayacaktır. Seçimler yapılırken, listede adı bulunmayan birini seçmeyi tüm patrisyenlere yasak eden bir yasa çıkan‐ lacaktır ve bunun cezası çok ağır olacaktır. Ayrıca dev‐ letin temel yasaları bozulmadan kalsın diye, yüce Mec‐ lis üyelerinden biri temel yasalarda değişiklik önerirse, örneğin ordu komutanının yetki süresinin bir yılın üze‐ rine çıkarılmasını, patrisyen sayısının azaltılmasını ve buna benzer şeyleri önerirse, vatana ihanetle suç‐ lanacaktır; bu kişiyi ölüme mahkum etmek ve tüm mallarına el koymak yetmez, ayrıca onun işlediği cina‐ yetin anasını sürdürecek bir anıt dikilmelidir. Kamu hukukuyla ilgili öbür ilkelerin kalıcılığını korumak için şöyle bir kural koymak yeter: Öncelikle temsilciler ku‐ rulunun, sonra da yüce Meclis'in .dörtte üçü uygun bul‐ madan ne bir yasa yürürlükten kaldırılabilir ne de yeni

bir yasa çıkarılabilir. XXVI. — Yüce Meclis'i toplantıya çağırmak ve Meclis'e hangi işlerin sunulacağına karar vermek hakkı temsilcilerin elindedir; Meclis'te ilk görev de onlara ve‐ rilmiştir, ancak oylamalara katılamazlar. Bununla bir‐ likte Meclis'e her gelişlerinde, yüce Meclis'in selameti ve halkın özgürlüğü için yurdun temel yasalarını boz‐ madan koruyacaklarına ve ortak esenliği gözetecekleri‐ ne yemin etmelidirler. Bundan sonra temsilcilerin yaz‐ manlığını yapan bir memur gündeme getirilen işleri Meclis'e sunacaktır. XXVII. — Alınacak kararlarda ve memurların se‐ çiminde tüm patrisyenler eşit hakka sahip olsunlar ve işler zaman yitirilmeden ele alınsın diye Venedik'te uy‐ gulanan yöntemi büyük ölçüde benimsemek yerinde olacaktır. Devlet memurlarım seçmek için önce kurul üyeleri arasından ad listesini, yani kamu görevlerine aday olanların adlarını okuyacak birkaç kişi kurayla seçilir ve her patrisyen her aday iç'n görüşünü bildirir, yani bir oy pusulasıyla önerilen adayı kabul ya da red ettiğini belirtir, öyle ki daha sonra kimin ne oy verdiği anlaşılmasın. Böylece tüm yurttaşlar arasında eşitlik korunmuş ve işler kısa sürede ele abnmış olmakla kalmaz, aynı zamanda herkes tam bir özgürlük içinde bulunur, bu da en gerekli olan şeydir, çünkü görüşünü bildirmesi ona kin duyulmasma yol açmayacaktır. XXVIII. — Temsilciler kurulunda da öbür kurul‐ larda da aynı kuralları izlemek, yani oy pusulalarıyla

oy kullanmak gerekir. Ama temsilciler kurulunu top‐ lantıya çağırmak ve gündemi düzenlemek hakkı başka‐ nın elinde bulunmalıdır; başkan on ya da daha çok temsilciyle piebin yakındığı şeyleri ve memurlarla ilgili gizli suç!amaları öğrenecek, gerekiyorsa davacıları gü‐ venli bir yerde tutacak ve patrisyenler meclisini ola‐ ğanüstü toplantıya çağırmak sözkonusu olduğu zaman işin ivedi olup olmadığına karar verecektir. Bu başkan ve onunla birlikte çalışan küçük kurul yüce Meclis ta‐ rafından seçilmeli ve temsilcilerle aynı sayıda olmalı‐ dır. Ama bunlar yaşam boyu görev yapmak için değil, altı ay için seçilmeli ve ancak üç ya da dört yıl sonra yeniden seçilebilmelidirler. Daha önce belirttiğimiz gi‐ bi, el konulan mallar ve para cezalarından sağlanan gelir ya da bu gelirin belirli bir bölümü bu kişilere verilecektir. Temsilcilerle ilgili kuralları yeri gelince belirteceğiz. XXIX. — Gene yüce Meclis'e bağımlı olan ikinci bir kurula Senato admı vereceğiz; bu kurulun görevi kamu işlerini yürütmektir, örneğin devletin yasalarım yayımlamak, yasanın buyurduğu biçimde kentlerin güç‐ lendirilmesini düzenlemek, orduya yönerge vermek, uy‐ ruklardan vergi istemek ve bu verginin kullanım biçi‐ mini belirlemek, yabancı elçileri yanıtlamak ve nere‐ lere elçi göndermenin yerinde olacağına karar vermek gibi. Ama elçileri seçmek hakkı yüce Meclis'in elinde‐ dir. Patrisyenler Senato'nun kayırıcılığını kazanmaya çalışmasınlar diye kimsenin, yüce Meclis diîinda, baş‐ kası tarafından bir kamu görevine getirilemeyeceği uyul‐ ması gereken temel bir kural olacaktır. Ayrıca şeylerin

düzenine herhangi bir değişiklik getiren tüm işler, ör‐ neğin savaşla ve barışla ilgili buyrultular yüce Meclis'e gönderilmelidir. Senato'nun savaş ve barışla ilgili ka‐ rarlarının kesinlik kazanması için yüce Meclisin ona‐ yından geçmesi gerekir. Ve bu yüzden yeni vergiler koy‐ mak hakkı Senato'nun değil yüce Meclis'in elinde ol‐ malı diye düşünüyorum. XXX. — Senatörlerin sayısını saptamak içinse şu öneriler akla geliyor: önce tüm patrisyenler senatörler arasına katılmak konusunda aynı umudu taşıyabümeli‐ dir; ikincisi, temsilcilikleri sona eren senatörler çok kısa bir süre sonra yeniden seçilebilmelidir, bundan amaç iktidarı her zaman deneyli ve yetenekli insanların elde tutmasıdır. Son olarak, senatörler için de bilgeliği ve erdemi yüksek birçok insan bulunmalıdır. Bu koşulla‐ rı yerine getirmek, yasa diliyle konuşacak olursak, an‐ cak şu yolla olanaklıdır: kimse elli yaşma gelmeden senatörler arasına katılmamalı ve dört yüz patrisyen yani toplam sayının hemen hemen on ikide biri bir yıl için seçilmeli ve iki yıl aradan sonra yemden seçilebil‐ melidir; buna göre patrisyenlerin on ikide biri her za‐ man senatörlük görevlerini yerine getireceklerdir, ama oldukça kısa zaman aralıklarıyla. Bu sayıyı temsilci adı verilen patrisyenlerin sayısına ekleyince elli yaşma gelmiş patrisyen sayısının çok altına düşülmediği gö‐ rülecektir. Böylece tüm patrisyenler senatör ya da tem‐ silci düzeyine ulaşmak konusunda çok umutlu olacak‐ lardır, bununla birlikte bu senatör ve temsilciler de ol‐ dukça kısa aralıklarla senatör sandalyesine oturacak‐ lardır, iş konusunda zekice davranan ve bilgili olan ki‐

şiler Senato'da hiç bir zaman eksik olmayacaktır. Bu yasa birçok senatörün kıskançlığını uyandırmadan bo‐ zulamaz, bu vüzden bu yasanın yürürlükte kalması için önlem a'raak gerekmez; yalnız senatörlük yaşına gelmiş her patrisyen kendini temsilciliğe layık görürse iş değişir. Temsilciler Senato adaylarının listesine ad‐ larını yazarlar ve onu yüce Meclis önünde okurlar, bu‐ na göre seçilebilecek durumda olan adaylar kendilerine gösterilen ve öbür senatörlerin Senato'da bulunduğu yerin yanında bulunan yeri alırlar. XXXI. — Senatörlerin ücreti öyle olmalıdır ki on‐ lara savaştan çok barış yarar sağlasın, bunun için öbür ülkelere ihraç edilen malların yüzde biri ya da ellide biri onlara bırakılacaktır. Elbette bu koşullarda ba‐ rışı ellerinden geldiği ölçüde korumaya çalışacaklar ve hiç bir zaman savaş çıkarmak istemeyeceklerdir. Tica‐ retle uğraşan senatörler de bu paydan yararlanmalıdır, çünkü yararlanmaları yasak edilirse bu ticaret için bü‐ yük yıkım olur, sanıyorum kimse bunu yadsıyamaz. Ayrıca şöyle bir kural da koymak gerekir: senatör ya da eski senatör durumundaki kişiler orduda görev ala‐ mazlar, bir de kimse görev yapan bir senatörün ya da İki yıldan az bir süredir senatörlük yetkisi taşıyan bir patrisyenin oğlu ya da torunu olduğu halde bir ordu‐ nun komutanlığına atanamaz (bu da ancak savaş za‐ manı sözkonusu olabilir). Elbette senatör olmayan pat‐ risyenler de bu yasaları var güçleriyle savunacaklardır ve böylece senatörler barış dönemlerinde savaş dönem‐ lerine göre her zaman daha yüksek bir ücret alacaklar ve savaş yapma fikrini ancak devlet için mutlak bir

zorunluluk ortaya çıktığı zaman benimseyeceklerdir. Temsilciler ve senatörler büyük ücretler alırlarsa soy‐ luluk devleti uyruklar için herhangi bir mutlakyönetim kadar masraflı olmaz mı biçiminde bir eleştiri yönel‐ tilebilir. Ama kral sarayının barışı korumaya hizmet etmeyen başlıbaşma bir harcama nedeni olması ve ba‐ rışın ancak çok büyük harcamalarla elde edilebilmesi bir yana, mutlakyönetim düzeninde bütün bu paralar tek kişinin ya da bir azınlığın eline geçer, oysa bir soyluluk devletinde bu paralar büyük bir topluluğun hizmetine sunulmuştur. Ayrıca kral ve hizmetindekiler devlet harcamalarını uyruklar gibi üstlenmezler, oysa soyluluk devletinde durum bunun tersidir, çünkü her zaman en zengin kişilerden seçilen patrisyenler kamu harcamalarına büyük ölçüde katkıda bulunmaktadır. Son olarak bir mutlakyönetimdeki parasal harcamalar krala bağlanan harcamalardan çok, gizli tutulan har‐ camalardan gelmektedir. Barışı ve özgürlüğü korumak için yurttaşlara yüklenen devlet harcamalarıysa, büyük tutarda da olsalar yurttaşların gücünü aşmaz ve bun‐ lara barış uğruna katlanılmaktadır. Hangi ulus Hollan‐ dalılar kadar çok ve ağır vergi ödemiştir? Bununla birlikte Hollanda ulusu batmamıştır, tersine herkesi kıskandıracak kadar zengin bir ulustur. Demek ki mut‐ lakyönetim devletinin harcamaları barış için kullanıl‐ maydı yurttaşlar ezilmeyeceklerdi; ama daha önce de söylediğim gibi bu tür bir devlette uyrukları ezen gizli harcama nedenleri vardır. Bir kralın değeri özellikle savaşta belli olur ve saltanat sürmekten başka bir şey düşünmeyenler uyruklarının yoksul kalmasına büyük özen gösterirler diyen düşünceli bir Hollandalının (Van

Hove) belirlemeleri için herhangi bir şey söylemeyece‐ ğim, çünkü onun söylediklerinin benim tasarımla ilgisi yok; ben yalnızca herhangi bir yönetimin alabileceği en iyi biçimi kanıtlamak istiyorum. XXXII. — Yüce Meclis tarafından atanmış birkaç temsilci Senato'da bulunmalı ama oylamalara katılma‐ malıdır; bunların görevi devletin temel yasalarma uyulmasım gözetmek olacaktır ve Senato'nun kararla‐ rıyla ilgili olarak zaman, zaman yüce Meclis'i aydın‐ latmak da onlara düşecektir. Çünkü daha önce de söy‐ lediğimiz gibi yüce Meclis'i toplantıya çağırmak ve Meclis'in kendi görüşünü bildirmesi gereken konularda ona uymak temsilcilerin görevidir. Ama oylamaya gi‐ dilmeden önce Senato başkanı sorunun durumunu, Se‐ nato'nun sorunla ilgili görüşünü ve Senato görüşünün nedenlerini açıklar; bundan sonra saptanan düzene göre oylama yapılacaktır. XXXIII. — Tüm Senato her gün değil tüm öbür kurullar gibi belirli tarihlerde toplanmalıdır. Bununla birlice kamu işleri toplantılar arasındaki süre içinde de ele alınmak gerektiğinden bu amaçla seçilen birkaç senatör Senato'nun yerini tutacaktır. Bu kurulun gö‐ revi gerektiğinde Senato'yu taplantıya çağırmak, alın‐ mış kararları uygulamak, Senato'ya ve yüce Meclis'e yazılmış mektupları okumak ve son olarak da Sena‐ to'ya sunulacak işleri görüşmektir. Ama bütün bunları ve Senato'nun izlediği yolu daha anlaşılır kılmak için anlattıklarımı daha da açacağım.

XXXIV. — Daha önce söylediğim gibi bir yıl için seçilmiş bulunan senatörler dört ya da altı bölüğe ay‐ rılacaktır; bunlardan birincisi ilk iki ya da üç ay ön‐ celik hakkına sahip olacaktır, bundan sonra sıra üçün‐ cüye gelecek ve bu böyle sürecektir; ilk aylarda birinci durumda bulunan bölük ondan sonraki ay sonuncu ola‐ caktır. Ne kadar bölük varsa o kadar başkan ve ayrıca gerekli durumlarda başkanın yerini tutacak ikinci baş‐ kan seçilecektir, yani her bölük iki senatör seçmelidir, bunlardan biri hem bölüğün hem de bölük Senato'da önceliğe sahip olduğu süre boyunca Senato'nun baş‐ kam olacak, öbürüyse ikinci başkan sıfatıyla başksr.ı bütünleyecektir. Sonra ilk bölükten birkaç senatör, Senato toplanmadığı zaman Senato'nun yerini tutsun‐ lar diye başkanları ve ikinci başkanlarıyla birlikte ku‐ rayla ya da oy çokluğuyla atanacaklardır ve bu durum bölük öncelik sahibi olduğu sürece sürecektir, bundan sonra sıra gene kurayla ya da oy çokluğuyla atanan ikinci bölükten aynı sayıda senatöre gelecek ve bu böy‐ lece sürecektir. Kurayla ya da oy çokluğutyla atanmış olan ve daha sonra konsül adını vereceğimiz kişilerin iki üç ay için geçerli olan seçimlerini yüce Meclis'in yapmasına hiç gerek yoktur. Çünkü bu bölümün XXIX. paragrafında gösterdiğimiz neden burada uygulana‐ maz, hele XVII. paragrafta gösterdiğimiz neden hiç uygulanamaz. Bu seçimin Senato tarafından yapılması ve temsilcilerin bu toplantılara katılması yeterlidir. IXXXV — Seçilen 'bu kişilerin sayısını tam olarak belirleyemem. Kesin olan bunların kolayca satın alına‐ mamaları için oldukça kalabalık olmaları gerektiğidir;

tek başlarına karar alamamalarına rağmen Senato'yu etkileyebilirler ya da daha kötüsü hiç önemi bulunmayan sorunlarla oyalayarak ve en ciddi sorunları geçiştirerek, çok az sayıda olmaları durumunda kamu işlerinin kal‐ dıramayacağı bir gecikmeden söz bile etmeyerek Se‐ nato'yu yanıltabilirler. Tam tersine, bu kurullar, büyük kurullar her gün kamu işleriyle uğraşamazlar diye ku‐ rulduklarına göre, zorunlu olarak bir yol aramak ve sayılarının azlığım temsilciliklerinin kısalığıya gider‐ mek gerekir. Demek ki otuz kadar kurul üyesi iki üç ay için atanırsa böylesine kısa bir sürede kendilerini satamayacak kadar kalabalık olacaklardır. Bu yüzden ardılların ancak görevde olmalar çekildikleri anda atan‐ malarını istiyorum. XXXVI. — Daha önce de söylediğimiz gibi bu kon‐ süllerin görevi az sayıda da olsalar, yarar gördükleri zaman Senato'yu toplantıya çağırmak ve Senato'ya iş‐ leri sunmak, sonra Senato'yu tatil etmek ve onun kamu işleriyle ilgili kararlarını uygulamaktır. îşler uzun sü‐ re gecikmesin diye bu danışmanın ne gibi bir yöntemle gerçekleşmesi gerektiğini kısaca söyleyeceğim. Konsül‐ ler Senato'ya sunulacak konu üzerinde görüşürler ve  hep‐ si de aynı biçimde düşünüyorsa Senato toplanınca ve sorun ortaya konunca görüşleri hakkında bilgi verirler ve başka bir görüş ortaya çıkmasını beklemeden sap‐ tanan sırayı izleyerek oylarını kullanırlar. Ama konsül‐ lerin görüşlerinde ayrılık varsa Senato'da önce çoğun‐ luğun görüşü ortaya konulacaktır ve bu görüş Sena‐ to'nun ve konsüllerin çoğunluğunun onayını almazsa

ve herkesin görüşünü oy pusulaarıyla izlediği bir oy‐ lamada çekimserlerin ya da karşıtların sayısı daha çok olursa bu dununda en çok konsülün katıldığı görüş‐ çoğunluğu oluşturmadığı için özenle ortaya konulmalı‐ dır ve dikkatle incelenmelidir, öbür görüşler de öyle. Herhangi bir görüş Senato'nun onayını alamazsa bu görüş ertesi gün ya da daha ileri bir tarihte yeniden görüşülecektir ve senatörler bu zamanı Senato'nun onaylayabileceği başka bir çıkış yolu bulup bulamaya‐ caklarını düşünmekle geçireceklerdir. Hiç bir çıkış yolu bulamazlarsa ya da buldukları yol Senato çoğunluğu‐ nun onayını alamazsa, o zaman her görüş tek tek Se‐ nato'ya sunulacaktır ve hiçbir görüşe katılma olmazsa oy pusulalarıyla yeniden bir oylama yapılacaktır. Bu oylamada, bundan önceki oylamada olduğu gibi, yal‐ nızca olumlu oyların sayımı yapılmakla kalmayacak, aynı zamanda çekimser ve karşıt oylar da sayılacaktır; çekimser ve karşıt oylardan daha çok olumlu oy varsa, oylara sunulmuş bulunan görüş kabul edilmiş sayıla‐ cak, tersine karşı oylar çekimser ve olumlu oylardan çoksa bu görüş bırakılacaktır. Ama bütün görüşler ara‐ sında çekimser oylar karşı ve olumlu oylardan çoksa temsilciler kurulu da Senato'ya eklenecek ve oylamaya katılacaktır, bu durunca yalnızca olumlu ve karşıt oy‐ lan gösteren pusulalar sayılacak, çekimser pusulalar gözönünde tutulmayacaktı!. Senato'nun yüce Meclis önüne çıkardığı işler konusunda da aynı yol izlenecek‐ tir. Senato'ya ilgili söyleyeceklerim burada bitiyor. XXXVII. — Mahkemeye ya da adalet divanına ge‐ lince, mutlakyonetim için uygundur diye ortaya koydu‐

ğumuz ilkelerle burada yetinemeyiz. Çünkü ırkları ya da klanları gözönünde tutmak burada sözkonusu olan soyluluk devletinin ilkelerine ters düşer; bir de şu var: yargıçlar yalnızca patrisyenler arasından seçilirse, ger‐ çekte bunlar kendilerinden sonra gelecek patrisyenlerin korkusundan patrisyenlere karşı adaletsiz bir karar ver‐ meye çekinecekler ve belki de onları hak ettikleri bir cezaya çarptırmayı göze alamayacaklardır, ama buna karşılık pleblerin üstüne üstüne gitmeye kalkışacaklar' ve zengin plebler sürekli biçimde bunların yırtıcılığı‐ nın kurbanı olacaktır. Biliyorum bu yüzden Genova Patrisyenler Meclisi çok beğenilir, yargıçları kendi iç‐ lerinden değil yabancılardan seçtikleri için. Ama her şeyi kendi yapısı içinde ele alınca yasaları yorumlamak için patrisyenleri değil de yabancıları görevlendirmek l"nn saçma görünüyor. Yargıç yasa yorumcus"u değil‐ dir de nedir? Sanıyorum Cenovalılar bu konuda soy‐ luluk devletinin yapısından çok kendi uluslarının özel‐ liğini gözönünde tuttular. Sorunu kendi yapısı, içinde ele alan bizlerse bu yönetim biçimiyle en iyi uyuşan çözümü bulmak zorundayız. XXXVIII. — Yargıçların sayısına gelince, burada özel bir durum yok: bir mutlakyonetim devletinde ol‐ duğu gibi her şeyden önce yargıçlar çok sayıda olma‐ lılar, bu durumda bir uyruğun onları satın alma ola‐ sılığı kalmaz. Gerçekte bunların görevi birinin başka‐ sına zarar vermesiyle ilgilenmektir; demek ki uyruk‐ lar, patrisyenler ya da plebler arasındaki anlaşmaz‐ lıkları düzeltmek ve herkesin uyması gereken yasalar çiğnendiğinde suçluları cezalandırmak zorundadırlar ‐

suçlular patrisyerıler topluluğundan, temsilciler kuru‐ lundan ya da Senato'dan olsalar da. Devleti oluşturan kentler arasındaki anlaşmazlıkları düzeltmekse yüce Meclis'e düşer. XXXIX. — Yargıçlara tanınan vekillik süresi her devlette aynıdır ve her yıl bunlardan bir bölümünün çekilmesi gerekir," son olarak bu yargıçların ayrı klan‐ lardan olmaları gerekmese de akraba olan iki kişinin aynı zamanda bir arada bulunmaması zorunludur. Ama bu kural öbür kurullarda gözetilmelidir, yüce Mec‐ lis'de değil; yüce Meclis'de yasa her üyeye yakınların‐ dan birini öne sürmesini ya da öne sürmüşse oylamada yer almasını ve ayrıca seçilecek bir memur sözkonusu olduğunda kuraya akraba durumundaki iki kişinin ka‐ tılmasını yasak etse yeterlidir. Bu kadar kalabalık olan ve üyeleri ödenek almayan bir Meclis'de bu yeterlidir bence. Burada devletin kuşkulanması gereken bir du‐ rum yoktur, öyle ki bu bölümün XIV. paragrafında söyledik, tüm patrisyenlerin yakınlarını yüce Meciis'in dışında bırakan bir yasa çıkarmak saçma olurda. Ger‐ çekte bu saçmalık açıkça ortadadır, çünkü bu yasa pat‐ risyenler kendi istekleriyle haklarından vazgeçmeden çıkarılamaz, dolayısıyle. bu yasanın savunucuları pat‐ risyenler değil plebler olabilir, bu da bu bölümün V. ve VI. paragraflanna doğrudan karşıttır. Patrisyenler top‐ luluğuyla halk kitlesi arasında sürekli bir ilişki kuran devlet yasasının başlıca amacı patrisyenlerin hukuku‐ nu ve gücünü korumaktır; halkı yönetebilmek için bu patrisyenlerin çok az olmaması gerekir.

XXXX. — Yargıçlar yüce Meclis'de patrisyenler arasından yani yasakoyucular arasından seçilmelidir ve hukukla ilgili kararlar da ceza hukukuyla ilgili ka‐ rarlar da ancak yasal biçimler gözetilirse ve yargıçlar yansız olurlarsa bağlayıcı olur. Bu konuda yetkili ol‐ mak, bir yargıda bulunmak ve bir karar almak tem‐ silcilere düşer. XXKXI. — Yargıçların ücreti VI. bölümün XXIX. paragrafında gördüğümüz gibi olmalıdır, yani medeni hukuk davalarında yargıçlar yitiren yandan an‐ laşmazlıkia orantılı bir para alacaklardır. Cinayetle ilgili olarak verilmiş kararlara gelince, bunların tek ay‐ rı yanı şudur: elkonulan malların ve küçük suçlar için bildirilen para cezalarının tutarı yalnızca yargıçlara verilecektir; ancak şu koşulla ki itiraf ettirmek için iş‐ kenceye başvurmalarına hiç bir zaman göz yu‐ mulmayacaktır; böylece yargıçlar pleblere karşı adaletsiz olmasınlar ve korka nedeniyle patris‐ yenlere çok yumuşak davranmasmlar diye ye‐ terli önlemler alınmış olur. Ayrıca bu korkunun kökeni adalet rengine bürünmüş açgözlülüktedir, yar‐ gıçlar çok sayıdadırlar ve görüşlerini açıkça değil oy pusulalarıyla bildirirler, bu yüzden bir hükümlü hoş‐ nut değilse yargıçlardan birini sorumlu tutması ola‐ naksızdır. Yargıçların saçma bir karar vermelerine y?, da hile yapmalarına engel olan bir şey de temsilcilere duyulan saygıdır, ayrıca bu kadar kalabalık bir .mah‐ kemede meslektaşları tarafından adaletsiz diye nite‐ lendirilebilecek bir iki yargıç her zaman bulunur. PJeb‐ lere gelince, temsilcilere başvurmak hakları bulunursa

yeterince güvenceye kavuşmuş olacaklardır; temsilci‐ ler sorunları kavrayabilecek, onları değerlendirebilecek ve bir karar verebilecek yetenektedirler. Elbette tem‐ silciler birçok patrisyene tiksindirici göriikmekten kur‐ tulamayacaklar, buna karşılık pleblerin gözünde iyi olacaklardır; temsilciler ellerinden geldiğince pleblerin yakınlığını kazanmaya çalışacaklardır. Bu amaçla tem‐ silciler olanak buldukça yasalara ters düşen kararları yetersiz saymaktan, herhangi bir yargıcı sorguya çek‐ mekten ve onu adaletsiz davranmışsa cezalandırmak‐ tan geri durmayacaklardır. Hiç bir şey halk kitlesini bunaan daha çok etkileyemez. Bu tür örneklerin az görülmesi kötü bir şey değildir, tersine yararlıdır: Bir sitede sürekli olarak suçluları yargılamak gerekiyorsa bu durum sitenin yapısal bir eksikliğin acısı»» çekti‐ ğini kanıtlar ve kamuoyunda en çok yankı uyandıran şey az görülen olaylardır. XXXXII. — Kentlere ya da eyaletlere gönderilen yöneticiler senatörler sınıfından seçilmelidir, çünkü istihkamlarla, para işleriyle, milisle vb ilgilenmek se‐ natörlerin görevidir. Ama oldukça uzak bölgelere gön‐ derilen senatörler Senato toplantılarına katılamazlar. Bu yüzden ulusal topraklar üzerinde kurulan kentle‐ rin yöneticiliğine getirilenler ancak senatörler arasın‐ dan seçilebilir. Çok daha uzak yerlere gönderilecek olan‐ lar Senato'ya giriş için saptanan yaşa ulaşmış insan‐ lardan seçilmelidir. Ama komşu kentler oy hakkından bütünüyle yoksun olsalardı bu düzenleme tüm devle‐ tin dinginliğini güvence altına alamazdı, yeter ki bu kentler zayıflıklarından ötürü açıkça hor görüleme‐

sinler, bu da düşünülecek şey değildir. Demek ki kom‐ şu kentlerin site hukukundan yararlanması ve her kent‐ ten yirmi otuz ya da kırk yurttaşın (yurttaş sayısı kentin önemiyle orantılı olmalıdır) patrisyenlere ka‐ tılması zorunludur; bunlar arasından her yıl üç dört ya da beş patrisyen senatör seçilecek ve biri yaşam boyu görev yapmak üzere temsilciliğe atanacaktır. Bir temsilciyle birlikte kendilerini seçmiş bulunan kente gönderilecek kişiler Senato'ya giren bu kişilerdir. XXXXIII. — Yargıçlar her kentte o yörenin pat‐ risyenleri arasından atanmalıdır. Ama onların uzun uzun sözünü etmekte yarar yok, çünkü bu konu soylu‐ luk devletinin temel ilkeleriyle ilgili değil. XXXXIV. — Kurulların yazmanları ve öbür gö‐ revliler oy kullanan bulunmadığı için plebden seçilecek‐ tir. Ama bu kişiler ele alınan işler konusunda derin bir bilgiye sahip olduklarından, onların düşüncelerine gereğinden çok önem verildiği olur; öyle ki bunlar bü‐ tün devletlerde büyük etkiye sahiptirler; bu aşırılık Hollanda'nın zararına olmuştur. Böyle bir durum en iyiler arasında kıskançlık yaratmakta gecikmeyecektir ve bir Senato'da senatörlerin değil de yönetimle ilgili memurların düşünceleri egemen oluyorsa bu Senato1 nun etkisiz üyelerden oluştuğuna kuşku yoktur ve iş‐ leri bu yola dökülmüş bir devletin durumu bana göre bir avuç kral danışmanının yönettiği bir rnutlakyöne‐ timİR durumundan daha iyi değildir. Ama gerçekte bir devlet çok iyi ya da çok eksikli kurumlara sahip ol‐ duğu Ölçüde bu kötülükle daha az ya da daha çok karşı

karşıya gelecektir. Yeterince sağlam temellere dayan‐ mayan bir devletin özgürlüğü tehlikeyle karşı karşıya kalmaksızın korunamaz. Bu tehlikeye düşmemek için patrisyenler plebden ün peşinde koşan hizmetkarlar seçerler; bunlar durum tersine dönünce öldürülür, bun‐ lar özgürlük düşmanlarının öfkesini yatıştırmaya kur‐ ban olmuşlardır. Ya da tersine toplumun temelleri çok sağlamdır, patrisyenler de onu korumak şerefini elde etmeye çalışırlar ve bunu öyle gerçekleştirirler ki ka‐ mu işlerinin ele alınmasında belirleyici tek şey kendi düşünceleri olur. Bu iki noktayı iki temel ilkemizi or‐ taya koyarak gözönüne aldık: bu yüzden de plebi mec‐ lislerin ve kurulların dışında tuttuk ve on? hiçbir oy hakkı tanımadık, öyle ki yüce güç tüm patrisyenlerin alinde olsun, ama yürütme gücü temsilcilerde ve Se‐ nato'da bulunsun istedik, Senato'yu toplantıya çağır‐ mak ve Senato'dan seçilmiş konsüllere önerilerde bu‐ lunmak hakkı Senato'da bulunsun istedik. Ayrıca bir Senato yazmanının ve öbür konsüllerin yalnızca dört ya da beş yıl için atanması ve bunlara işlerinin bir bö‐ lümünü yürütecek bir yardımcı verilmesi kural duru‐ muna getirilirse ya da Senato'da tek değil birçok yaz‐ man bulunursa, bunlardan herbiri bir başka bölüm‐ den sorumlu olursa memurların gücü hiç bir zaman korkutucu olamayacaktır. XXXXV. — Para işlerinden sorumlu memurlar plebden seçilecek ve bunlar hem Senato'ya hem de temsilcilere hesap vereceklerdir. XXXXVI. — Dinsel konulara gelince,bunları çok

geniş bir biçimde Dinbilim‐siyaset incelemesi'nde ele aldık. Bununla birlikte konumuzu ilgilendirmeyen bir‐ kaç noktaya dokunmadan geçmiştik: tüm patrisyen‐ ler sözkonusu incelemede ortaya koyduğumuz aynı yalın ve evrensel dini benimsemelidir. Gerçekte önce patrisyenlerin tarikatlara bölünmemesini gözetmek ge‐ rekir; bu durum patrisyenler arasında bazen bir yana bazen de bir başka, yana yarar getiren bölünmelerin doğmasma yol açardı; bundan başka, patrisyenler kör inançlara bağlanarak uyrukları düşündüğünü söyleme özgürlüğünden yoksun bırakmaya çahşmarnalıdııiar. Ayrıca herkes düşündüğünü söylemekte özgür olsa da başka bir dine inananlara büyük toplantılar yapmayı yasak etmek gerekir; bu kişilerin istedikleri kadar ta‐ pınak kurmalarına izin verilecektir, ama bunlar sap‐ tanan sınırları aşamayan küçük boyutlu tapınaklar ol‐ malı ve birbirlerinden uzakta bulunmalıdır. Yurdun benimsediği dine ayrılmış bulunan tapınakiannsa çok büyük ve gösterişli olması, hatta daha da iyisi bu ta‐ pınaklardaki dinsel ayinlere ancak patrisyenlerin vs senatörlerin katılmasına izin verilmesi çok önemlidir ve böylece ancak patrisyenler vaftiz edilebilecek, an‐ cak onların evlilikleri onaylanacak ve ancak onlar kut‐ sanabilecektir, genel olarak yurt dininin koruyucuları ve yorumculan, hatta bir anlamda tapmakların rahip‐ leri patrisyenler olacaktır. Bununla birlikte vaızlar ve kilise parasının yönetimi için Senato plebler arasından birkaç vekil seçecektir ve bunlar Senato'ya hesap ver‐ mek zorunda olacaklardır. XXXXVII. — Soyluluk devletinin ilkeleri bunlar‐

dır; bu ilkelere ikincil ama önemli olan birkaç belir‐ leme ekleyeceğim. Patrisyenler giydikleri özel bir giy‐ siyle öbürlerinden ayırt edilmeli, kendilerine yemin ettirilerek yalnızca onların taşıyacağı bir unvan veril‐ meli, tüm plebler onlara saygı göstermelidir ve bir patrisyen engel olamayacağı bir yıkım sonucunda va‐ rım yoğunu yitirirse ve bunu açıkça kanıtlayabilirse dev‐ letin yardımıyla saygınlığını yeniden kazanacaktır. Ter‐ sine varlığını bir takım savurganlıklarla çarçur etmişse, gösteriş için harcamalarda bulunarak kumarda, kötü kadınlarla vb. tüketmişse ya da ödeyebileceğinin öte‐ sinde borçlanmışsa unvanı elinden alınacak ve her türlü şeref ve görev için değersiz sayılacaktır. Kendi işlerini yönetmeyi bilmeyen bir insan devlet işlerini yönetmekte iyice yeteneksizdir. XXXXVIII. — Yasanın yemin etmeye zorladığı ki‐ şilerden yurdun esenliği ve özgürlük üzerine ya ia yü‐ ce Meclis üzerine yemin etmeleri istenmişse yemin‐ lerinden dönmek onlar için Tanrı önünde yalan söy‐ lemekten daha korkutucu olmalıdır. Tanrı önünde ye‐ min eden kişi tek yargıcı olduğu kendi iyiliğini düşün‐ müş olur, özgürlük ve yurdun esenliği için yemin eden kişiyse yargıcı olmadığı ortak iyiliği düşünmüş olur ve kişi yemininden dönerse kendini yurdunun düşmanı ilan etmiş olur. XXXXIX. — Devlet hesabına kurulmuş üniversi‐ teler zihni geliştirrıekten çok koşullandırmak için açıl‐ mışlardır. Oysa özgür bir cumhuriyette bilimleri ve sanatları geliştirmenin en iyi yolu herkese kendi para‐

sıyla ve ünden yoksun kalmak pahasına öğrenim yap‐ mak özgürlüğünü tanımaktır. ‐